De bom viel op Nagasaki, ‘de rouw is universeel’, zegt de zoon van de overlevende in Nijmegen

2 dagen geleden 2

Het voelt misschien ver weg, zowel qua afstand als qua tijd. Ruim negenduizend kilometer en tachtig jaar liggen er tussen de herdenkingsdienst die zaterdagavond in Nijmegen werd gehouden voor de krijgsgevangenen van kamp Fukuoka 14B bij Nagasaki en de val van de atoombom op die Zuid-Japanse stad. Maar de nabestaanden van de gevangenen en de vertegenwoordigers van de Japanse gemeenschap die samen zijn gekomen, dragen dit verleden nog altijd met zich mee.

„Dit is mijn familiegeschiedenis”, zegt Ron Meijer (79) die uit Breda is gekomen voor de herdenking. Zijn stiefvader, een KNIL-militair, werd in het kamp te werk gesteld als lasser, en overleefde de nucleaire aanval door „stom geluk”. Meijer komt er als hij 48 is achter dat de vader die hij tot dan toe heeft gehad niet zijn biologische vader is. Dat was een Japanse marinier.

„Toen ik nog een baby was, vond mijn stiefvader dat niet zo erg. Maar naarmate ik ouder werd, kwamen mijn Japanse gelaatstrekken steeds meer naar voren en kreeg ik steeds meer het gezicht van zijn kwelgeesten.” Het gezicht van de mensen die zijn stiefvader in het kamp sloegen en hem gekleineerd hadden. Het tekende Meijers jeugd. Pas toen stiefvader en zoon eind vorige eeuw samen een ‘verwerkingsreis’ maakten naar Japan, kon hij zijn haatgevoelens achter zich laten.

Systematisch bombarderen

Nagasaki is de tweede en laatste stad die door een nucleair wapen werd getroffen. Na de Duitse capitulatie in mei 1945 begon het Amerikaanse leger met het systematisch bombarderen van Japanse steden, met als doel de moraal te breken en zo ook de Japanners tot overgave te dwingen.

Toen die overgave uitbleef, besloten de VS tot een aanval met twee kernbommen. De eerste – - „Little boy” – viel op 6 augustus op Hiroshima. De tweede – „Fat man” – drie dagen later op Nagasaki, waar tienduizenden mensen direct om het leven komen. Door de straling van de kernbom liep het dodental voor het einde van dat jaar op tot zeker 70.000. De stad telde op dat moment naar schatting ongeveer 200.000 inwoners. Japan capituleerde zes dagen later, waarmee de Tweede Wereldoorlog tot een einde kwam.

Dat het tachtig jaar later nog altijd hoognodig is om daarbij stil te staan, blijkt wel uit de huidige geopolitieke situatie, stelt initiatiefnemer Rob Schouten. „De spanning is nog nooit zo groot geweest, qua nucleaire dreiging.” Daarom moet het verhaal over de atoombommen volgens hem doorverteld worden aan volgende generaties. „Zodat het besef doordringt dat dit nooit meer mag gebeuren.”

Voor de herdenking van zaterdagavond sloeg Schouten de handen ineen met de organisatoren van de Sunset March. Die veteranenclub brengt sinds oktober 2014 dagelijks een eerbetoon aan 48 geallieerden die tijdens Operatie Market Garden omkwamen toen ze de Waal overstaken. Iedere zonsondergang lopen ze in stilte de stadsbrug De Oversteek over, „het grootste oorlogsmonument van Europa.”

Dwangarbeider

Op het moment dat de bom op Nagasaki valt, is Everhard Schouten, vader van initiatiefnemer Rob Schouten, als dwangarbeider tewerkgesteld op de scheepswerf van Mitsubishi. Als 21-jarige KNIL-soldaat was hij twee jaar eerder krijgsgevangen gemaakt door het Japanse leger en ondergebracht in kamp Fukuoka 14B, waar zeker 547 andere krijgsgevangenen vastzitten in de zomer van 1945.

Die donderdagochtend staat hij in een loopgraaftunnel te werken als zo’n 1.800 meter bij hem vandaan de atoombom tot ontploffing komt. Dat heeft hem gered, vertelt zijn zoon. „Maar het trauma heeft hij zijn hele leven met zich mee gedragen.”

Ook fysiek laat de bom zijn sporen na. Door de blootstelling aan de straling krijgt Everhard al op jonge leeftijd kanker. In de laatste jaren van het leven van zijn vader is zoon Rob druk bezig hem door de Japanse Hoge Raad erkend te krijgen als ‘Hibakusha’. „Die erkenning als officieel slachtoffer van de atoombom was voor mijn vader heel belangrijk.”

En ingewikkeld. „We moesten bonnen van de dermatoloog overleggen om aan te tonen dat zijn huidkanker inderdaad door de straling van die bom kwam.” Na drie jaar correspondentie kreeg Everhard Schouten zijn Hibakusha-certificaat.

Origami-kraanvogels

Op de brug in Nijmegen gaat als de zon onder is de stille tocht van start, er lopen zo’n vijftig mensen mee. Vlak voor vertrek deelt een vrouw handgevouwen origami-kraanvogels uit, voor geluk „en omdat dit ook over Japan gaat.” Er is een journalist aanwezig van de lokale krant The Nagasaki Shimbun.

Bij het monument voor de gesneuvelde geallieerden spreekt initiatiefnemer Rob Schouten de aanwezigen toe in het Engels. „Tachtig jaar geleden viel de bom op een stad hier ver vandaan. Maar de rouw, het verlies, de littekens; die zijn universeel.” Na de toespraak leggen vertegenwoordigers van de Japanse ambassade in Den Haag en de Nederlandse ambassade in Tokio samen een krans. Ook andere aanwezigen leggen bloemen op het monument, sommigen omhelzen elkaar.

In Nagasaki, in het Vredespark, stonden zaterdagochtend duizenden mensen stil bij de atoombom die de stad tachtig jaar geleden in puin legde. Burgemeester Shiro Suzuki riep wereldleiders op te leren van die gewelddadige geschiedenis en pleitte voor concrete stappen naar nucleaire ontwapening. „Uitstel is niet langer toelaatbaar.”

Lees het hele artikel