De crisisnacht van de coalitie: premier Schoof kwam langs maar wachtte op de gang

2 dagen geleden 2

Premier Dick Schoof komt dinsdagavond rond elf uur naar het ministerie van Financiën. Daar verlopen de onderhandelingen over de Voorjaarsnota steeds moeizamer, de fractievoorzitters van de regeringspartijen PVV, VVD, NSC en BBB zitten al urenlang aan tafel, er hangt een gespannen sfeer. Wie van de deelnemers de premier heeft gevraagd om te komen, is later onduidelijk. Sterker nog: óf iemand hem wel heeft gevraagd. Een van de onderhandelaars denkt later zeker te weten dat het zijn eigen idee was. „Hij wilde komen ná het Staatsbanket.”

Natuurlijk heb ik een rol, dat mag toch overduidelijk zijn?

Schoof had dinsdag de sultan van Oman op bezoek. Er was een ceremonie op de Dam, en in het Paleis op de Dam een diner met de koning en de kroonprinses. En nu, aan het einde van de lange dag, zit hij in het ministerie van Financiën op de gang. Hij zit níét aan tafel met de anderen. In de pauzes komt hij er wel even bij, het valt onderhandelaars op dat hij vooral praat met VVD-leider Dilan Yesilgöz. Sommige onderhandelaars denken dat het handig kan zijn dat Schoof bij de NSC’ers gaat zitten die soms in een apart kamertje overleggen. Daar loopt het hoog op. Er is contact met vicepremier en minister van Sociale Zaken Eddy van Hijum van NSC: die heeft laten weten dat hij „niet” kan „dragen” dat de duur van de WW wordt ingekort zonder verzachtende omstandigheden. Hij eist daar geld voor. PVV, VVD en BBB zien dat als ‘terugonderhandelen’, zoals NSC in hun ogen vaak doet: de verkorting van de WW staat in het Hoofdlijnenakkoord van de vier partijen.

Minister van Financiën Eelco Heinen van de VVD uit op de gang zijn frustratie over hoe het loopt. Hij is er klaar mee, zegt hij

Het lijkt een serieuze crisis-in-de-maak, en Schoof is er nu toch. Maar het moment dat hij NSC tot bedaren moet brengen komt niet, hij hoeft het kamertje niet in. Al blijft de hele tijd onzeker of zijn kabinet deze nacht overleeft: minister van Financiën Eelco Heinen van de VVD uit op de gang zijn frustratie over hoe het loopt. Hij is er klaar mee, zegt hij diep in de nacht, van hém hoeft het niet meer.

Wennen aan crisis

Het is de zoveelste bijna-crisis in de moeizame samenwerking van PVV, VVD, NSC en BBB. Uit peilingen blijkt keer op keer dat het vertrouwen van kiezers in het kabinet-Schoof hard afneemt. Maar binnenskamers lijkt het te wennen. Het gaat urenlang over de WW omdat NSC dat wil, en ook urenlang, ook omdat NSC dat wil, over ‘Octas’. Maar waar dát over gaat? Caroline van der Plas van BBB stuurt plaatjes van een octopus naar Geert Wilders. De anderen zien dat VVD’er Aukje de Vries, die met Yesilgöz is meegekomen als financieel expert, ‘Octaz’ opschrijft.

Het draait, zo blijkt, om de hervorming van de arbeidsongeschiktheidsuitkering WIA, die veel geld zal kosten. Voor NSC-leider Pieter Omtzigt is dat al heel lang een groot, principieel punt. Het leidde in augustus vorig jaar al bijna tot een kabinetscrisis. De andere partijen snappen niet waarom NSC, dat in de peilingen op een verlies van achttien zetels staat, juist dit zo opspeelt. Hoeveel kiezers, zegt een onderhandelaar later, denken ze dáármee te kunnen overtuigen? De PVV heeft de dure boodschappen uitgekozen als onderwerp, BBB de boeren en de bereikbaarheid van de regio’s, de VVD defensie.

Veel af te dingen

Maar hoe ze de volgende ochtend ook opzichtig hun best doen om te vertellen wat ze hebben bereikt, al snel is óók nieuws dat er veel op valt af te dingen. BBB krijgt de Nedersaksenlijn, die Groningen verbindt met Enschede, maar die wordt betaald met geld van de Lelylijn, die er voorlopig dus niet komt. De VVD krijgt 1,1 miljard voor defensie. Dat lijkt veel, maar het leidt nog lang niet tot de NAVO-norm die de VVD graag wil: 3,5 procent van het bbp. De VVD is ook nog eens akkoord gegaan met een hogere inkomstenbelasting en een verhoging van de huurtoeslag voor mensen met een laag inkomen waarvan Wilders een „boodschappenbonus” heeft gemaakt. De VVD-top zal niet met veel plezier het hoofdredactionele commentaar hebben gelezen in de krant van hun achterban, De Telegraaf, die de coalitie „nivelleren” verwijt: het verschil verkleinen tussen de hoogste en de laagste inkomens, waar veel VVD’ers niets van moeten hebben.

Opluchting, weer overleefd

Net als na eerdere bijna-crisissen van deze coalitie, is er bij de partijen vooral opluchting dat ze het weer met elkaar hebben overleefd. In het volle besef dat het volgende week zomaar wéér mis kan gaan. Onderling wordt er vooral gekeken naar de VVD, de enige coalitiepartij die in de peilingen stijgt, en die vanaf het begin geen zin leek te hebben in deze samenwerking. Wanneer zal het moment komen dat de VVD’ers denken dat het moment is gekomen om eruit te stappen? Er is ook onrust over de PVV, die verliest in de peilingen. Volgens het RTL Nieuws-panel verliest ook Wilders eigen achterban vertrouwen in hém als leider. Wat dat doet met Wilders? De anderen hebben geen idee. Zeker is wel: hij is onvoorspelbaar.

En hoe zien kiezers na deze week het kabinet-Schoof? De ministers hadden in hun vergadering op donderdag niets meer te zeggen over het akkoord waar de fractievoorzitters van PVV, VVD, NSC en BBB na een politiek-historisch lange onderhandeling mee waren gekomen. Alsof niet de kabinetsleden, maar de partijleiders het land besturen.

In zijn persconferentie op donderdag zegt Dick Schoof dat hij ’s nachts en de ochtend erna heeft gedacht: „Dit wordt heel ingewikkeld.” Wat zíjn rol was geweest, als partijloos premier? Dat vindt Schoof een rare vraag. „Natuurlijk heb ik een rol, dat mag toch overduidelijk zijn? Al wil dat niet zeggen dat ik er de hele tijd bij heb gezeten.”