De race om het Torentje: hoe maak je een lijsttrekker premierwaardig?

Voor de tweede keer op rij zijn er in Nederland verkiezingen waar een zittend premier niet aan meedoet. En waar uittredend minister-president Mark Rutte twee jaar geleden nog wel zijn gewicht in de strijd gooide voor de VVD, blijft de partijloze Dick Schoof nu logischerwijs helemaal buiten beeld. Maar toch gaat het in de campagne nog weinig over de vraag: wie moet de leider van ons nieuwe land worden?

Bij het CDA hopen ze dat die vraag in de slotdagen voor de verkiezingen alsnog op tafel komt. Zij hebben met Bontenbal op dat vlak namelijk een aantrekkelijke kandidaat.

Opiniepeiler Peter Kanne van onderzoeksbureau Ipsos I&O noemt de waarderingscijfers van Bontenbal ’ongekend’. „Bontenbal krijgt een 6,3, Jetten een 5,3, Timmermans een 4,3 en Wilders een 4,2.” Zelfs VVD- en D66-kiezers noemen hem als de (gedeeld) meest geschikte minister-president, blijkt uit de laatste peiling van EenVandaag.

Bontenbal scoort hoog

In het recentste Ipsos I&O-rapport scoort de CDA-leider op belangrijke aspecten voor de race om het Torentje bijna overal het hoogst: betrouwbaar als minister-president, is een echte leider, heeft een goede visie voor het land.

Alleen op internationale representatie wint Timmermans het nipt. Bij GL/PvdA hopen ze dat dit, samen met Timmermans’ bestuurservaring, de strijd in hun voordeel gaat beslechten.

Waarom is het nog zo weinig over de premiersvraag gegaan? Bij het CDA valt te horen dat mensen vooral rust en stabiliteit willen, en het minder relevant vinden wie dat als minister-president brengt. En het speelt volgens de christendemocraten mee dat de twee voornaamste kandidaten, Bontenbal en Timmermans, nog altijd achter Wilders’ PVV staan in de peilingen.

Wilders

De kans dat Wilders het volgende kabinet gaat leiden, is door de vele uitsluitingen van andere partijen nihil. Maar door zijn voorsprong in de peilingen ontstaat er geen echte race tussen andere partijen over wie de grootste wordt en dus de premier mag leveren.

Kanne waarschuwt daarbij voor democratisch ongemak. „Stel dat Wilders net zo afgetekend wint als in 2023 en hij wordt niet de premier en gaat niet meeregeren, dan schuurt dat.”  

Rutte teerde op premiersbonus

Nick Kouwenhoven, de spindoctor van Mark Rutte toen hij in 2010 voor het eerst premier werd, verwacht dan ook dat de verkiezingen dit keer geen duidelijke premier opleveren. Ook omdat niemand de premiersbonus heeft, waar Rutte wel drie verkiezingen lang op kon teren. „Het gaat meer over strategisch stemmen om partijen erbuiten te houden, zowel op links als rechts.”

Hoe kreeg de VVD het voor elkaar om de volgens Kouwenhoven nog altijd vrij onbekende Rutte indertijd te positioneren als potentiële premier? Uitstraling is volgens de strateeg cruciaal in de strijd om het Torentje. „Bij de premiersvraag speelt mee: kom je duidelijk over, kom je zeker over, praat je niet om te praten. Mensen zijn niet gek.”

Onderdeel van de VVD-strategie was een ’charmeoffensief’. „We lieten foto’s maken door een portretfotograaf, zodat Mark niet als een studentikoos mannetje, maar als een vlotte kerel in beeld kwam”, zegt Kouwenhoven.

Rutte verscheen als eerste politicus bij Carlo & Irene: Life4You, een programma met een miljoen kijkers. „We wilden afrekenen met het beeld van de vrijgezelle man bij zijn moeder.” Ook Koffietijd en RTL Boulevard werden ingezet. „Mark is een makkelijke prater, maar dat vond hij best eng. Ik zei: ’Als je volksvertegenwoordiger wilt worden, moet je ook mensen bereiken die niet naar Nova of Pauw & Witteman kijken.’”

Mensen moesten Balkenende leren kennen

Volgens Jack de Vries, adviseur van Jan Peter Balkenende tijdens diens eerste verkiezingszege, was Balkenende ook nog  ‘relatief onbekend’. „Daarom hebben we hem in zoveel mogelijk media laten optreden, op tv en in bladen. Ook op het gebied van human interest, zodat mensen hem überhaupt leerden kennen.”

Anderzijds kan het volgens De Vries ook een voordeel zijn om nog een onbeschreven blad te zijn: „Als je relatief kort partijleider bent, heb je nog weinig butsen en schrammen.”

Een andere les die De Vries leerde: zorg dat er geen onduidelijkheid is dat jouw lijsttrekker ook een prima minister-president zal zijn. „Dat zag je in 2003 toen Wouter Bos zei dat Job Cohen de premierskandidaat was (Bos had zelf gezegd in de Tweede Kamer te blijven, red.). Ik denk dat dat toen het CDA heeft geholpen om te winnen. Mensen krijgen dan toch het gevoel dat ze iets anders krijgen dan waar ze op stemmen.”

Jetten zorgt voor progressieve tweestrijd met Timmermans

Hoewel de discussie zich nadrukkelijk toespitst op Timmermans en Bontenbal, ziet opiniepeiler Kanne nog een derde kandidaat: Rob Jetten. Ook de D66-leider doet het namelijk goed in de populariteitspolls, ziet hij: „Jetten heeft veel mee en roept niet de aversie op die Sigrid Kaag voorheen wel opriep en Timmermans nu.”

Het is dan ook niet voor niks dat er zich een steeds meer verbeten strijd aftekent tussen GL/PvdA en D66. De partijen vissen in dezelfde electorale vijver, dus kunnen zij de nodige zetels van elkaar afsnoepen.

Timmermans zocht afgelopen zondag in het tweede RTL-debat nadrukkelijk de confrontatie met de D66-voorman, die hij bestempelde als ’jokkende’ Jetten toen het over de voorgestelde zorgbezuinigingen van D66 ging.

Jetten sloeg met een harde, en voorbereide, aanval terug. Toch probeerde hij na afloop van het debat in gesprek met De Telegraaf vooral de vredespijp te roken: „Volgens mij moeten we als progressieve partijen elkaar niet zo in de haren vliegen, want we hebben de gezamenlijke opdracht om Wilders te verslaan.”

Timmermans leek daar minder trek in te hebben en bleef achter zijn zorg-aanval staan: „De feiten zijn de feiten. Als je daarvoor wegloopt, heb je met mij wel een probleem.”

GL/PvdA zoekt de confrontatie met D66

Ook Kamerleden van GL/PvdA zoeken op sociale media nadrukkelijk de confrontatie met D66 sinds die partij in de lift zit. In een zogenoemde ’community’ van GL/PvdA op WhatsApp worden die berichten vervolgens met de achterban gedeeld om ze breder te verspreiden. Jetten spreekt zelfs van ’ophitsen van leden in appgroepen’.

Maar D66 laat zich, ondanks de zalvende woorden van de leider, achter de schermen ook niet onbetuigd. De mannetjesmakers van de democraten wijzen journalisten gretig op uitglijders van de progressieve concurrent en schetsen de aanval op D66 als een paniekreactie bij GL/PvdA.

Kanne denkt dat het een ’noodgreep’ is. „Timmermans wil laten zien dat D66 geen linkse partij is, GL/PvdA wel. Hij heeft ervoor gekozen om dat in een rechtstreekse aanval te doen.”

Halsema-scenario met Jetten

Het CDA zou nog gebruik kunnen maken van de opkomst van Jetten, schetst De Vries aan de hand van een soortgelijke situatie in de tweestrijd van Balkenende en Bos in 2007.

Toen zocht de CDA-leider ook bewust de discussie met toenmalig GL-voorvrouw Femke Halsema. „De gedachte was: als we Halsema meer in beeld brengen, snoept dat stemmen weg bij Bos.”

Yesilgöz in het Torentje?

Dan blijft de vraag over: speelt VVD-leider Dilan Yesilgöz helemaal geen rol meer in ’de race om het Torentje’? Opiniepeiler Kanne sluit het niet helemaal uit, maar ziet dat ze door kiezers heel slecht gewaardeerd wordt.

En zelfs voormalig VVD-spindoctor Kouwenhoven noemt liever twee andere opvallende namen: Joost Eerdmans en Mona Keijzer.

„Joost vind ik een verborgen talent. Als hij in de positie van premier zou komen, zou hij sterk kunnen groeien. Anderen zoals Jetten en Timmermans zijn toch meer ego gedreven, dat werkt eigenlijk nooit.” En Keijzer? „Mona zou het goed kunnen doen, ze heeft een sterke persoonlijkheid en straalt kracht en rust uit”, zegt hij. Maar: „Met de BBB gaat ze het niet halen.”