Johan Derksen: ’De activisten zijn de baas en de politie heeft dat maar te faciliteren’

Columnist Johan Derksen heeft het dit keer over het demonstratierecht, dat steeds vaker een onderwerp van discussie is in tijden van maatschappelijke onrust.

De onvrede groeit in Nederland. Het onvoorspelbare stemgedrag en de extreme toename van het aantal demonstraties benadrukt dat nog eens. Burgemeesters liggen er wakker van, zeker in de grote steden. Amsterdam is dit jaar de koploper met 2700 demonstraties, Den Haag is een goede tweede met 1700 demonstraties, Utrecht komt tot 450 demonstraties en in Rotterdam blijft het betrekkelijk rustig met 169 demonstraties.

Volgens Amnesty Nederland staat het fundamentele recht op demonstreren onder druk. Burgemeesters zouden in toenemende mate misbruik maken van hun verantwoordelijkheid voor de openbare orde, terwijl de politie steeds vaker onrechtmatig ingrijpt. Volgens Amnesty Nederland moet de politie het demonstratierecht faciliteren. Demonstranten krijgen te maken met steeds meer regels en voorschriften.

De zwijgende meerderheid in Nederland verneemt via de media, dat demonstraties uitmonden in wetsovertredingen. Extinction Rebellion overtrad structureel de wet met tientallen blokkades en de politie greep in met fluwelen handschoenen en het waterkanon op sproeistand, want de burgemeester en de commissaris van politie vrezen de media en de politiek. Zelfs anarchisten, met gezichtsbedekking, kunnen een universiteitsgebouw slopen, voordat de politie ingrijpt.

Het demonstratierecht is één van de fundamenten van de democratische rechtstaat. Het is een legale uitlaatklep voor maatschappelijke spanningen in de polariserende samenleving. Het is echter geen onbeperkt recht. Een burgemeester moet een demonstratie toestaan, maar tevens de openbare orde en veiligheid handhaven en rechten van anderen beschermen.

Daarom is het demonstratierecht steeds vaker een onderwerp van discussie in tijden van maatschappelijke onrust. Vreedzaam protest valt onder het demonstratierecht, maar zodra demonstranten de wet overtreden moet een burgemeester bepalen of er wel of niet wordt ingegrepen. Het resultaat is, dat het beleid in iedere stad anders is, want een VVD-burgemeester staat anders in het leven dan een burgemeester met een GroenLinks achtergrond.

Een burgemeester is niet te benijden in zo’n situatie, want zodra demonstranten de openbare orde verstoren mag er niet daadkrachtig ingegrepen worden door de politie. Arrestaties en het gebruik van een waterkanon moeten in verhouding staan tot de situatie. En ook dat is weer een persoonlijke afweging van de burgemeester.

Tijdens de rellen rond de universiteit in Amsterdam, maakte burgemeester Halsema gebruik van de noodverordening op basis van eerdere rellen en het gevaar voor escalatie. Televisiekijkend Nederland begreep er niets van. Men zag een horde hooligans met gezichtsbedekking voor tonnen schade aanrichten in het universiteitsgebouw. Het leverde slechts felle discussies op tussen politici, voor de bühne, door strengere beperkingen te bepleiten, terwijl de burgemeester klaagde over te weinig politiecapaciteit. Ze noemde het symboolpolitiek, ze wilde meer politie en had niets aan het beperken van fundamentele rechten in het zoveelste rapport. De eindconclusie is, dat het beschermen van de openbare orde weliswaar belangrijk is, maar het mag nooit ten koste gaan van fundamentele rechten zonder relevante redenen.

Demonstranten kunnen ongestraft tientallen keren de snelweg blokkeren of, met gezichtsbedekking, de universiteit kort en klein slaan. Voor het gezag blijft het schipperen. De activisten zijn de baas en de politie heeft dat maar te faciliteren. Wat ben ik blij dat ik in Grolloo woon. Ook in 2025 geen enkele demonstratie.