Met Jane Austen in de hand je eigen relaties analyseren: de ND Boekenclub bespreekt ‘Trots en vooroordeel’

Wat zegt een boek van 250 jaar oud over liefde, ouderschap en sociale druk? Volgens het ND Boekenpanel: heel veel. Jane Austen houdt ons met Trots en vooroordeel nog steeds een verrassend actuele spiegel voor. ‘Hoe kwam ze zover zonder therapie!’

Vroeger gebruikte hij zijn zussen als excuus voor het kijken van de Pride & Prejudice films. Maar cultuurredacteur Maurice Hoogendoorn is nu klaar voor zijn coming-out: ‘Ik heb volop genoten van het boek.’

Samen met collega’s Ilona de Lange en Judith de Ruiter bespreekt hij Jane Austens beroemdste roman in de podcast van De ND Boekenclub. DatTrots en vooroordeel meer is dan een klassiek liefdesverhaal, concluderen ze al snel. 

Austen fileert sociale conventies, zet genderrollen op scherp en toont hoe weinig er in de kern veranderd is als het gaat om relaties die ons écht bezig houden. Was mr. Bennet een goede vader? Hoe zit het met de passie tussen Elizabeth en mr. Darcy? Schuilt er een feminist in Lady Catherine de Bourgh?

De Lange vat het verhaal nog eens kernachtig samen. De familie Bennet bestaat uit vijf ongetrouwde dochters. Moeder Bennet ziet het als haar levenstaak om alle dochters aan de man te helpen. Op een goede dag huurt een rijke vrijgezel, mr. Bingley, het landgoed in de buurt. Moeder Bennet komt meteen in beweging: dát biedt mogelijkheden. 

Mr. Bingley valt tijdens het eerste bal voor de lieve en zachte oudste dochter Jane. Terwijl de tweede dochter, en hoofdpersoon van het boek, Elizabeth wordt beledigd door de botte maar knappe vriend van Bingley: Mr. Darcey. Deze rijke, hooghartige man heeft meteen afgedaan voor Elizabeth maar ze moet gaandeweg terugkomen op haar vooroordelen terwijl Mr. Darcy zijn trots opzij moet zetten om nader tot Elizabeth te komen.

Hunkering

Het Boekenpanel is het er over eens: Elizabeth is een gevat en scherp hoofdpersonage. mr. Darcy en Elizabeth zijn aan elkaar gewaagd. Ook is Elizabeth reflectief ingesteld. ‘Dan móét ze weer even lopen of de afzondering zoeken om weer ergens over na te kunnen denken. Maar ze zit er ook vaak naast met haar analyses’, zegt De Ruiter die daar wel iets van zichzelf in herkent. 

Waar de BBC-serie en film die hunkering tussen de twee soms visueel benadrukt, mist De Lange zo’n sensueel moment  in het boek: ‘Kijk naar ‘de handflex’ een iconisch strekken van de hand van Darcy nadat hij Elizabeth in de koets helpt.’ De Lange beschrijft het als ‘een bijna alledaagse aanraking die wordt gevolgd door een hele subtiele uiting van hunkering.’

Lady Catherine als (onbewuste?) feminist is ook een interessant personage vinden de panelleden. Hoewel ze autoritair en elitair is, is ze ook een vrouw met macht een mening, en een voorvechter van onderwijs voor meisjes. Zeldzaam in die tijd. Tegelijk is Elizabeth de echte heldin van het verhaal. Ze wijkt af van het stereotype, stelt grenzen, durft ‘nee’ te zeggen. 

Bijvoorbeeld tegen mr. Collins, de dominee en neef die een aanzoek doet. Ook wijst ze Darcy’s af na zijn eerste aanzoek. Wanneer regelmatig blijkt dat er naast zit met haar analyses, laat ze ook zien hoe zelfinzicht en groei, processen zijn die tijd kosten. ‘Hoe kwam ze zover zonder therapie?’, roept De Lange uit!

Theologenfamilie

De Lange weet te vertellen dat Jane Austen uit een theologenfamilie kwam die vooral in Oxford had gestudeerd. ‘Als er in haar boeken predikanten als ‘good guys’ voorkomen, hebben ze in Oxford gestudeerd. Zijn het geen aangename personages dan hebben ze ergens anders hun studie genoten.’ 

Het contrast tussen Elizabeths idealisme en het pragmatisme van vriendin Charlotte is ook onderwerp van gesprek. In een tijd waarin huwelijk ook een economische beslissing was, kun je Charlottes keuze niet veroordelen zonder de sociale context mee te wegen. Gelukkig gaat Elizabeth dit ook inzien hoewel ze mr. Collins nooit helemaal in haar hart sluit. Hoogendoorn citeert een passage tijdens een bezoek aan de pastorie: ‘Als ze maar niet aan Collins dacht, hing er een heel aangename sfeer in huis.’ 

Voor Hoogendoorn blijft mr. Bennet ook een interessant en ongrijpbaar personage: ‘Hij wordt vaak bewonderd om zijn humor en sarcasme. Vooral in vergelijking met zijn neurotische vrouw, maar daar schuilt ook een zwakte in. Hij zet haar vaak voor schut ten overstaan van anderen. Zijn onwil om in te grijpen bij Lydia’s vertrek naar Brighton toont hoe passief hij eigenlijk is.’

De schrijfstijl van Austen is verrassend actueel. En de thema’s blijven fris voelen. De Ruiter:  ’Elizabeth vraagt na het aanzoek meteen aan Darcy: ‘Wanneer wist je dat je verliefd op mij was?’ Dat is de vraag die iedereen vandaag nog stelt wanneer de kogel door de kerk is en de liefde is verklaard.’ Misschien zouden we vaker moeten terugkeren naar Austen. Niet om te vluchten in nostalgie, maar om helder te zien wat ons nog steeds drijft: verlangen, trots en vooroordelen en de behoefte om daar met een beetje hulp op te reflecteren.

Luister het hele gesprek in de laatste podcast van de ND Boekenclub via je gebruikelijke podcast-app.