Militaire bases en toeristische rondleidingen: hoe Israël steeds meer Syrische grond bezet

11 uren geleden 1

De tours waren binnen enkele dagen uitverkocht. Blijkbaar waren er genoeg Israëliërs die het wel wat leek: een Pesachwandeling door Syrisch gebied, recentelijk bezet door Israël.

Wie een kaartje kocht, kon kiezen uit wandelingen van verschillende moeilijkheidsgraad in de door Israël bezette bufferzone op de Hoogvlakte van Golan. Met gidsen wandelen de dagjesmensen naar bijvoorbeeld een oude, half afgebroken treinbrug over de Yarmouk-rivier. Ook kan er gezwommen worden in de Ruqqad-rivier.

„Met speciale toestemming van het leger”, staat er op de Israëlische website van de rondleidingen.

De wandeltours zijn een volgende, provocatieve stap in de oprukkende Israëlische bezetting van Syrisch gebied sinds de val van het regime van Bashar al-Assad in Syrië.

Eind februari verkondigde Netanyahu dat hij niet zal toestaan dat HTS ten zuiden van Damascus komt, en dat hij de provincies Quneitra, Suweida en Daraa tot een gedemilitariseerde zone wil maken. Ook zei hij dat Israëlische troepen voor onbepaalde tijd in delen van Zuid-Syrië zullen blijven.

Sporen van de oorlog

Op de inmiddels al 58 jaar door Israël bezette Hoogvlakte van Golan zijn te midden van groene heuvels nog altijd de sporen van de oorlog van 1967 te zien. Zo ligt er een verlaten Syrisch militair hoofdkwartier, bekleed met graffiti. ‘De Golan is Arabisch-Syrisch’, staat er in het Arabisch op een van de muren.

De Syrische dorpjes binnen en buiten de bufferzone worden van elkaar afgeschermd met een hek, en de druzische bewoners aan beide kanten van het hek kunnen elkaar niet bezoeken. Een van de dorpjes net buiten het hek is het druzische plaatsje Majdal Shams.

„Tot de komst van het internet communiceerden inwoners van Majdal Shams met hun Syrische familieleden in de bufferzone via megafoons”, vertelt Nabih al-Halabi (54), een activist en schrijver die in de zonne-energie werkt. Voorbij het hek wijst hij een stuk land aan dat hij van zijn vader erfde, maar waar hij geen toegang toe heeft.

Normaliter patrouilleerden er net naast Majdal Shams voertuigen van de VN-vredesmissie UNDOF over een zanderige weg, langs de grens van de gedemilitariseerde bufferzone. Wanneer NRC er gaat kijken, is er van de VN-missie niets meer te bekennen.

Majdal Shams ligt in de door Israël bezette Golanhoogte. Vanuit het druzische plaatsje is activiteit van het Israëlische leger in de bufferzone zichtbaar.

Foto’s Kobi Wolf

In plaats daarvan rijden er Israëlische legervoertuigen, en staan er Israëlische soldaten bij het hek. Op de heuvel boven Syrische huisjes in de zone zijn duidelijk de contouren te zien van een van de bases die het Israëlische leger er sinds december heeft gebouwd, en die duiden op langdurige militaire aanwezigheid.

‘Omdat het kan’

Wat bewoog Israël om direct na de val van Assad de bufferzone en de rest van de Hermon-berg in te nemen? Volgens Erwin van Veen, conflictonderzoeker bij Instituut Clingendael, is het antwoord daarop simpel: „Omdat het kan.”

Na de val van Assad is er nog geen effectief centraal gezag in Syrië, en Israël grijpt zijn kans om een betere militair-strategische positie in Syrië in te nemen. „Israël opereert opportunistisch, zonder dat er een directe aanleiding is in de vorm van een veiligheidsdreiging”, zegt Van Veen telefonisch vanuit Brussel. „Ze verkeren in Israël bovendien in een oorlogsroes na de overwinningen op Hezbollah en tot op zekere hoogte Iran. En dan zijn ze recent nog gesteund door het Gaza-Rivièra-plan van Trump.”

Israël zelf motiveert de huidige inname van de gedemilitariseerde zone door te wijzen op de dreiging die van HTS-rebellen zou uitgaan. Volgens Van Veen is dat ongeloofwaardig. „Ten eerste heeft HTS al gezegd geen problemen met Israël te willen, want het wil dat de aan Syrië opgelegde sancties door de Amerikanen opgeheven worden. Daarnaast wil HTS ook van hun registratie af als terroristische organisatie bij de Verenigde Naties.”

De nieuwe president van Syrië, Ahmed al-Sharaa, zegt zich te willen houden aan de afspraken uit 1974: de huidige bufferzone met VN-missie moet gehandhaafd worden. Voorlopig hoeft Israël echter niet op een concrete tegenactie van het HTS-bestuur te rekenen, denkt Van Veen. Maar de bouw van militaire bases gaat op den duur wel conflict opleveren met Syrië. „Dat is precies waar Israël goed in is: het voeren van militair conflict.”

‘Gewelddadige expansie’

Naast het veiligheidsargument werpt premier Netanyahu zich op als beschermheer van de druzen in het zuiden van Syrië. Die zouden als minderheid bedreigd worden door HTS. Maar de druzen worden door Israël feitelijk gebruikt om zijn gewelddadige expansie in Syrië te legitimeren. De Syrische druzen zelf moeten veelal niets van Israëls bemoeienis hebben, en hebben op diverse plaatsen gedemonstreerd.

De druzen zijn een Arabisch sprekende religieuze gemeenschap die verspreid is over het Midden-Oosten. Ze wonen onder meer in het zuiden van Syrië, maar ook op de door Israël bezette Hoogvlakte van Golan, én binnen de Israëlische grenzen van voor 1967.

De laatste groep heeft veelal de Israëlische nationaliteit en vervult daar militaire dienstplicht, maar de meeste druzen in de bezette Golan voelen zich juist sterk verbonden met Syrië. De meeste mensen daar (circa 80 procent) weigeren de Israëlische nationaliteit aan te nemen, en hebben – net als Palestijnen in bezet Oost-Jeruzalem – een permanente verblijfsstatus.

„We geloven allereerst dat we een deel van Syrië zijn, en de Syrische cultuur”, zegt Al-Halabi, de activist en schrijver uit Majdal Shams. „Maar in werkelijkheid leven we onder een Israëlische bezetting. We zitten vast in het midden: we kunnen niet volledig Syrisch zijn, noch Israëlisch. Israëliërs zullen ons nooit volledig accepteren omdat we niet Joods zijn.”

In de jaren tachtig was hij betrokken bij demonstraties in Majdal Shams in solidariteit met de Palestijnse opstand tegen de Israëlische bezetting. Hij werd er vier jaar voor in de gevangenis gezet.

Verzet tegen de Israëlische bezetting is niet de enige redenen dat veel druzen op de Golan een Israëlisch paspoort weigeren. Angst voor het Assad-regime speelde ook een rol. Als de Golan ooit zou worden teruggegeven aan Syrië, wilden druzen niet worden vervolgd voor het aannemen van de Israëlische nationaliteit. „Assad speelde de sektarische kaart en presenteerde de druzen hier als verraders,” zegt Al-Halabi.

De bewoners van Majdal Shams waren het afgelopen decennium verdeeld over de Syrische burgeroorlog. Al-Halabi was een van de meest uitgesproken critici van het Assad-regime in het dorp. Hij heeft in diverse steden in Syrië familieleden wonen, waaronder in de zuidelijke stad Suweida. Tijdens de burgeroorlog bereikten Al-Halabi’s kritische artikelen ook het regime in Damascus. Zijn familie in Suweida kreeg daarop een bedreigend telefoontje.

In Zuid-Syrië, waaronder Suweida, heeft de druzische bevolking tijdens de burgeroorlog Assad grotendeels „passief gesteund”, legt Van Veen desgevraagd uit. Hierdoor, en vanwege angst voor extremisme, zijn ze nu behoedzaam. Nadat druzen in Suweida eerder verhinderden dat HTS-strijders daar binnentrokken, via onderhandelingen en hun militie, hebben zij inmiddels een akkoord bereikt met de nieuwe regering in Damascus.

UNDOF’s mandaat

Israël heeft in het kader van zijn zelfverklaarde status als beschermheer van de Syrische druzen onlangs geprobeerd de druzische bewoners van Syrische dorpen in de bufferzone te paaien met nieuwe maatregelen. Zo mochten zij plots vanuit de zone de bezette Golan in, om familieleden en religieuze plaatsen te bezoeken.

Maar de Syrische gemeenschappen in de bufferzone voelen zich bedreigd door de aanwezigheid van het Israëlische leger. Inwoners vertelden onlangs aan +972 Magazine over invallen van het leger, de inname van honderden huizen en stukken grond, en dodelijk geweld tegen burgers.

Inwoners hebben bij UNDOF geklaagd over schade aan of vernieling van wegen, waterpompstations en zonnepanelen, en huiszoekingen in hun dorpen door het Israëlische leger, vertelt een VN-functionaris – die anoniem wil blijven – telefonisch. Het gemak waarmee de Israëlische troepen de plaats van UNDOF hebben ingenomen, zoals zichtbaar is vanuit Majdal Shams, roept de vraag op naar de effectiviteit van de vredesmissie.

Kort na Israëls inname van de gedemilitariseerde zone sprak een VN-woordvoerder van „ernstige schendingen” van de terugtrekkingsovereenkomst tussen Israël en Syrië uit 1974. Secretaris-generaal van de VN António Guterres zei „diep bezorgd” te zijn over de „recente en grootschalige schendingen van de soevereiniteit en territoriale integriteit van Syrië”.

Nieuwe militaire infrastructuur

Het Israëlische leger heeft zicht niet alleen op diverse plaatsen in de bufferzone opgesteld, maar daar ook militaire bases en infrastructuur aangelegd. Op onderstaande satellietbeelden is te zien hoe de gebieden in korte tijd zijn omgebouwd tot standplaats voor militairen.

Wat kan UNDOF nog bewerkstelligen in de zone, nu deze grotendeels door Israël is bezet? De VN-functionaris zegt desgevraagd telefonisch dat „het aan de [VN-Veiligheids]raad is om te bepalen of onze rol daar nog steeds relevant is”. En: „Op dit moment beschouwen wij onze rol als onveranderd, ongeacht de veranderende omstandigheden op de grond”.

Op de vraag of UNDOF actie heeft ondernomen om de Israëlische troepen te bewegen de zone te verlaten, zegt de functionaris: „We hebben dit in elke briefing van de Veiligheidsraad aan de orde gesteld, en natuurlijk rechtstreeks bij de IDF [het Israëlische leger].”

Over het contact met het Israëlische leger in de zone zegt de functionaris dat het „niet zo is dat zij per se vijandig staan tegenover UNDOF-collega’s, het is enkel dat hun aanwezigheid het ons niet toestaat om het mandaat volledig te implementeren.”

‘De ogen van Israël’

Majdal Shams ligt niet alleen naast het hek van de bufferzone, maar ook aan de voet van de besneeuwde toppen van de Syrische Jabal al-Sheikh/Hermon-berg. Die berg wordt nu volledig door Israël bezet. Op 12 maart vloog de Israëlische minister van Defensie Israel Katz vanuit Tel Aviv naar een militaire basis op de berg. Daar kondigde hij aan dat het leger hier voor onbepaalde tijd zal blijven. „Elke ochtend als Al-Jolani [de Syrische president Al-Sharaa] zijn ogen opent in het presidentiële paleis in Damascus, ziet hij het Israëlische leger naar hem kijken vanaf de top van de Hermon”, zei Katz volgens een verslag in de Times of Israel.

„De ogen van Israël”, noemt kolonist Dina Abramson (42) de Hermon-berg. „Het is een strategische plek”. Ze woont aan de voet van de berg, in de ‘alpiene’ nederzetting Neve Ativ. De enkele honderden inwoners van het dorp werken veelal in het toerisme. De kant van de berg die Israël al in 1967 bezette, is sinds de bezetting namelijk uitgegroeid tot een populair vakantieoord voor Israëliërs, die er komen skiën of logeren in een van de – volgens het internationaal recht illegale – nederzettingen.

Een week na de inname van de bufferzone heeft Israël gezegd dat het de kolonistenbevolking in de bezette Hoogvlakte van Golan, nu circa 25.000 Israëliërs, wil verdubbelen.

Opportunisme en toerisme

In Israël streeft daarnaast een groep politici en kolonisten al jaren naar een zogenaamd Groot-Israël dat zich uitstrekt tot buiten de sinds 1967 bezette gebieden, en hoopt in dat kader nederzettingen te stichten in zowel Zuid-Syrië als Zuid-Libanon.

Maar volgens Van Veen speelt de Groot Israël-ideologie slechts een beperkte rol in de recente bezetting, en moet er een onderscheid gemaakt worden tussen Israëls annexatiepolitiek in Palestijns gebied, en het strategische opportunisme in Zuid-Libanon en Syrië. „Net zoals Israël in Zuid-Libanon nu op vijf locaties aanwezig dreigt te blijven om te voorkomen dat Hezbollah haar militaire capaciteit herbouwt, zo is dit ook een opportunistische maatregel om in Syrië militair te kunnen blijven ingrijpen.”

Toch kunnen Groot-Israël-aanhangers binnenkort in ieder geval hun hart ophalen in de bufferzone. De Pesach-wandel-tours verraden meer dan louter militaire plannen met het gebied. Want hoe vallen de toeristische wandeltours te rijmen met het idee dat het Israëlische leger om veiligheidsredenen in de bufferzone zit?

Daarover schrijft het leger: „De opening van deze wandelingen vindt plaats vanwege de creatie van een veiligheidssituatie in het noorden, die toestaat dat de wandelingen voor het publiek geopend kunnen worden”. Het Israëlische leger ontkent, in antwoord op vragen van NRC, dat de tours plaatsvinden op Syrisch grondgebied.