Onenigheid in coalitie over defensie-uitgaven: in de Voorjaarsnota is 700 miljoen vrijgemaakt, maar er zijn vele miljarden nodig

Het was maar een kort briefje, maar twee sleutelwoorden in de nog geen zeven regels tekst waren een voorbode voor een nieuwe politieke onweersbui boven het toch al wankele kabinet-Schoof.

Vorige week meldde minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) aan de Tweede Kamer dat hij een toegezegde doorrekening van de financiële gevolgen van nieuwe NAVO-eisen aan de krijgsmacht nog niet kon delen met het parlement – daarvoor was eerst „nadere afstemming” nodig, zo schreef Brekelmans. Zowel de VVD-minister als zijn ambtenaren op het ministerie van Defensie hadden gedacht dat een ‘technische’ analyse van wat de NAVO vraagt best openbaar konden worden gemaakt, als voorzet voor een later politiek besluit.

Andere partijen dachten daar duidelijk anders over. Binnen de coalitie, zo lijkt het, is er nog geen begin van een overeenstemming over hoe er vele miljarden kunnen worden vrijgemaakt om de Nederlandse krijgsmacht te versterken. In de Voorjaarsnota die het kabinet afgelopen week presenteerde, reserveert het kabinet slechts 700 miljoen euro aan extra geld voor defensie – volstrekt onvoldoende.

Lees ook

Lees ook: Oplossingen voor acute problemen, niet de grote problemen van deze tijd

Eind juni moeten de NAVO-bondgenoten op de top in Den Haag het eens worden over een nieuwe norm voor de defensie-uitgaven in het licht van de groeiende Russische dreiging. Een ding is duidelijk: de huidige NAVO-norm van 2 procent van het bbp zal sterk omhoog moeten. De Amerikaanse regering spreekt al maanden over 5 procent.

NAVO-eis

VVD-leider Dilan Yesilgöz opperde onlangs een – realistischer-– percentage van 3,5 procent. Maar ook dat laatste voorstel heeft verstrekkende gevolgen voor de begroting. Pas sinds vorig jaar voldoet Nederland aan de NAVO-eis van 2 procent; dit jaar komen de defensie-uitgaven uit op 22 miljard euro. Voor een verhoging naar 3,5 procent moet dus structureel 16,5 miljard extra aan defensie worden uitgetrokken.

Het percentage dat Yesilgöz noemde, zo weten ingewijden, komt niet zomaar uit de lucht vallen. Nog voor de NAVO-top in Den Haag moeten de bondgenoten het eens worden over de militaire capaciteiten die elk land op de mat moet kunnen leggen als er oorlog uitbreekt. Vanwege de groeiende dreiging zijn de NATO Capability Targets zo’n 30 procent verhoogd. Bovendien kampt Nederland – net als veel andere Europese landen – nog met achterstanden ten opzichte van de óúde NAVO-eisen.

Door de Europese achterstanden komen de NAVO-plannen voor de verdediging van Europa in de knel en wordt het risico op een nieuw Russisch militair avontuur groter. De Europese Commissie heeft daarom voorgesteld om de EU-begrotingsregels voor defensie-uitgaven tijdelijk op te rekken. De aanstaande Duitse regering heeft al aangekondigd dat ze haar eigen (nog strengere) begrotingsregels los zal laten om de verwaarloosde Bundeswehr zo snel mogelijk in orde te brengen.

Binnen het kabinet overheerst echter de vrees dat noordelijke landen op termijn zullen moeten opdraaien voor de begrotingstekorten van zuidelijke landen; de instemming van premier Schoof met de EU-plannen leidde vorige maand nog tot crisisoverleg tussen de fractieleiders van de regeringspartijen.

Hoe langer het kabinet het besluit over de defensie-uitgaven uitstelt, hoe langer het duurt voordat de verdediging op orde is.

Het alternatief voor lenen – bezuinigingen en lastenverzwaringen – is echter evenmin aantrekkelijk, zo bleek deze week uit de plannen voor de Voorjaarsnota. Hoewel het kabinet ruim 24 uur onderhandelde over het aanpassen van de Rijksbegroting werd er nauwelijks een begin gemaakt met het vinden van de vele miljarden die nodig zijn. VVD-leider Yesilgöz twitterde na afloop dat de defensiebegroting wordt versterkt met 1,1 miljard, maar toen de stukken eenmaal naar buiten waren gekomen bleek dat nogal een zonnige kijk op de cijfers.

In het Hoofdlijnenakkoord sprak de coalitie afgelopen zomer af om de defensie-uitgaven op 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) te houden. Nu uit CPB-cijfers blijkt dat de economie harder groeit dan verwacht, moet het kabinet komend jaar 400 miljoen extra in de defensiebegroting steken. De werkelijke ‘intensivering’ bedraagt daarom 737 miljoen – een bedrag dat pas in 2030 wordt bereikt.

Militaire planners

De politieke impasse staat in schril contrast tot de consensus onder militaire planners. In de afgelopen maanden hebben stafofficieren overuren gedraaid om de NAVO-eisen uit te werken in concrete plannen – vooral bij de landmacht, die er het slechtste voorstaat. Al eerder berichtte NRC over uitgewerkte voorstellen voor extra gevechtsbataljons om gaten in de staande organisatie op te vullen. Daarbovenop, zo vertelde landmachtcommandant Jan Swillens vorige week tegen NRC, zullen er ook grote mobilisabele eenheden moeten worden gevormd, die de verwachte verliezen aan het front kunnen opvangen.

Een dergelijke ‘schaalbare’ krijgsmacht vereist niet alleen vele tienduizenden (parttime) militairen, maar ook duizenden extra tanks, pantserwagens en andere voertuigen. Wat de landmacht betreft worden de (miljarden-)contracten daarvoor zo snel mogelijk getekend – het zal zo’n drie à vier jaar duren voordat het eerste materieel kan worden geleverd. Hoe langer het kabinet het besluit over de defensie-uitgaven uitstelt, kortom, hoe langer het duurt voordat de verdediging op orde is.

In de tussentijd, zo valt te horen onder top-militairen, loopt Europa extra gevaar. Voor de coalitie is het nog geen reden om de rangen te sluiten. Volgens een politieke insider wordt het woord ‘sneuvelbereidheid’ in de fractiekamers vooralsnog gebruikt in overdrachtelijke zin: de bereidheid om het kabinet te laten vallen.