Roti en gezelschap: deze wandelgroep tegen diabetes bereikt Hindostanen wél

9 uren geleden 1

Stap voor stap schuifelt de tachtigjarige Sien Sukhraj aan de arm van haar man vooruit. Heel vlot gaat het niet, maar het gáát. „We hoeven niet te rennen, hoor.” De twee lopen al tien jaar lang regelmatig een rondje van één à twee uur met de wandelgroep van Frank Kanhai (62), want „goed voor de gezondheid en je komt onder de mensen”, zegt Sukhraj. Haar man heeft dementie, wat de sociale activiteiten soms beperkt.

Haar man was „zijn volwassen leven lang” diabeet, vertelt Sukhraj. Toen ze tien jaar geleden begonnen met wandelen, ging het al snel veel beter met hem: meer energie, minder pijn in de gewrichten. „We gingen samen bloed laten prikken en de dokter zei: de diabetes is verdwenen”, vertelt ze. „Ik hoorde het in Keulen donderen. Toen begon ik te begrijpen hoe belangrijk lopen is. Ook al loop je achteraan.”

De twee zijn Hindostaans-Surinaams, net als de andere wandelaars deze vrijdag in Den Haag. In die gemeenschap komt diabetes type 2 veel vaker voor dan onder autochtone Nederlanders. Voor mensen boven de vijftig jaar oud is het risico zo’n vijf keer groter, voor mensen onder de vijftig zelfs tot tien keer groter. Ook in de Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse gemeenschappen komt diabetes vaker voor. Dat heeft te maken met zowel leefstijl als erfelijkheid.

De medailles die bij iedere wandeling uitgereikt worden, hangen de Sukhrajs thuis aan de deurklink. „Dan horen we de inbrekers aankomen.” Wandelaar Asha Boejharat-Soekhoe (61) heeft thuis een mand „met wel honderd medailles van Frank” liggen.

Ze is vandaag alleen gekomen, maar vaak neemt ze een kind of kleinkind mee. Geen van hen heeft diabetes, en zijzelf ook niet, maar het zit wel in de familie. „Dus moeten we goed in beweging blijven en probeer ik mijn kinderen en kleinkinderen vanaf jonge leeftijd te stimuleren, door te wandelen met nana [opa] Frank.”

Genetische aanleg

Bij mensen met een Hindostaanse afkomst – nazaten van contractarbeiders uit India – hangt de erfelijkheid mogelijk samen met het koloniale verleden. Volgens de thrifty gene-hypothese hebben afstammelingen van mensen die te maken hadden met hongersnoden een hoger risico op diabetes. Hun lichamen zouden efficiënter vet zijn gaan opslaan om beter om te kunnen gaan met schaarste – maar daar in tijden van overvloed juist nadeel van ondervinden. In India woedden van de achttiende tot en met de twintigste eeuw grote hongersnoden, grotendeels veroorzaakt of verergerd door het beleid van de toenmalige Britse heersers.

Dat kan invloed hebben gehad op de genetische aanleg, maar ook op de epigenetica: een soort aan/uit-knoppen van de genen, legt Mary Nicolaou uit. Zij is onderzoeker aan het Amsterdam UMC en een van de projectleiders van de grootste Europese studie naar etnische diversiteit in gezondheid en gezondheidszorg (Helius). Ze doet in dat kader veel onderzoek naar diabetes.

„Verandering in de genetische aanleg is minder waarschijnlijk, omdat zoiets doorgaans duizenden jaren duurt”, zegt Nicolaou. Veranderingen in epigenetica gaan sneller. „Als je moeder tijdens de zwangerschap bijvoorbeeld ondervoed is, heeft dat dan al invloed op jouw eitjes die later bevrucht worden. En dus niet alleen op jou, maar ook op je kinderen.”

Witte wandelgroepen

De leefstijlfactor bij type 2 maakt dat er een stigma op rust: type 2? Dan moet je gewoon gezonder eten. Zo simpel is het dus niet. Bovendien, zegt Nicolaou: „Leefstijl is vaak het gevolg van de omstandigheden waarin mensen leven. Wij zien in ons onderzoek dat factoren als discriminatie, armoede en chronische stress daar veel invloed op hebben.”

„Uit onderzoek blijkt dat tot 25 procent van de etnische verschillen in depressie is toe te schrijven aan ervaren discriminatie. Uit ander onderzoek blijkt dat chronische stress, bijvoorbeeld door discriminatie en levensomstandigheden, iets doet met je leefstijl én je lichaam.”

De Bas van de Goor Foundation – een stichting van voormalig professioneel volleyballer Bas van de Goor, zelf diabeet – richt zich al jaren op diabetespreventie en verbetering van de kwaliteit van leven voor diabetespatiënten, onder meer met wandelgroepen. Dat doet de stichting in samenwerking met farmaceut Novo Nordisk, bekend van diabetesmedicijn Ozempic. Maar mensen met het hoogste risico op diabetes (bepaalde groepen met een migratieachtergrond) wisten ze niet te bereiken. „Kort gezegd: we waren witte wandelgroepen”, zegt Van de Goor, die deze vrijdag meeloopt in Den Haag.

Dus gingen Sophie Rijntjes en Younes Bouadi, projectleiders van de wandelgroepen bij Novo Nordisk, op zoek naar manieren om die groepen wél te bereiken. Bij de Turkse welzijnsorganisatie DSB zagen zij hoe sleutelfiguren uit bepaalde gemeenschappen mensen veel beter op de been krijgen dan reguliere instanties zoals de gemeente of de huisarts. Zij gingen op zoek naar bekende personen binnen gemeenschappen – zoals Frank Kanhai.

Dat dat wél werkt, heeft alles te maken met vertrouwen en vertrouwdheid, volgens Kanhai. „Omdat ik op de mensen lijk. Ze noemen me neef, oom, nana.”

Na de wandeling is er altijd een samenzijn in het Nationaal Archief, waar Kanhai vijf dagen in de week werkt. Het Nationaal Archief was bereid hem één dag in de week te detacheren bij de stichting, zodat hij de wandelgroepen die dag – betaald door de stichting – kan organiseren. Bij dat samenzijn is er ook iets te eten en te drinken.

Dat maakt zijn wandelingen zo’n succes, denkt Kanhai. „Veel mensen komen in eerste instantie voor het sociale aspect, de gezondheid is bijzaak.” Ja, zegt Van de Goor, daarom lukte het ons niet: „Wij legden de nadruk op de gezondheid, via formele zorginstanties.” En in formele instanties, zegt Kanhai, hebben veel mensen met een migratieachtergrond nou eenmaal minder vertrouwen. „Niet zonder reden.”

In Kanhai, daarentegen, is volop vertrouwen. Omdat hij de mensen ként, zeggen hij en de deelnemers, en weet wie hij op welke manier kan bereiken. Het echtpaar Sukhraj, bijvoorbeeld, stuurt hij spraakberichten via WhatsApp. Die beginnen steevast met: „Tante, pakt u even pen en papier…”, gevolgd door een opsomming van aanstaande wandelingen, heel rustig verteld, zodat ‘tante’ (ze zijn geen familie) mee kan schrijven. Anderen bereikt hij via Facebookgroepen of door ze te bellen.

Ook onderzoeker Nicolaou zegt dat het in preventieprojecten essentieel is „kennis te hebben van verschillende culturen, eetpatronen en leefomstandigheden”. „Veel standaardadviezen zijn gericht op gemiddelde Nederlandse voedingspatronen. Het is belangrijk dat het advies aansluit bij wat mensen kennen. Als gezondheidswetenschapper spoor ik mensen aan mee te doen met leefstijlprogramma’s vanuit gezondheidsoverwegingen. Maar als iemand meedoet omdat het gezellig is, is dat net zo goed geslaagd.”

De wandelingen van Kanhai laten volgens haar zien dat je als organisatie „gewoon beter je best moet doen om sommige groepen te bereiken” en dat het dan best lukt. Er zijn de laatste jaren talloze projecten opgezet waaruit dat blijkt, volgens haar. Het probleem is alleen dat die tijdelijk zijn. „Dan is het project klaar, het geld op en raakt het in de vergetelheid.” Zo heeft ze zelf tien jaar geleden samen met Hindostaanse Nederlanders een receptenboek gemaakt met gezonde Hindostaanse gerechten. „Die waren een succes, maar worden niet meer verspreid.”

Ambassadeurs

Zorgverzekeraars vinden het al moeilijk te investeren in structurele preventie, zegt Nicolaou, laat staan zulke gerichte preventie. Ook de financiering van de wandelgroepen is tijdelijk. Het project kreeg in 2022 een vierjarige subsidie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Dus nog één jaar te gaan. „De voortzetting van veel wandelgroepen is onzeker, helemaal in het huidige politieke klimaat”, zegt projectleider Rijntjes.

Kanhai heeft verschillende ‘wandel-ambassadeurs’, zoals de 19-jarige Brighton Manniesing, die in een kleurig bloesje en met een petje en zonnebril tegen de zon meeloopt. Via sociale media probeert hij mensen over te halen mee te doen – op TikTok worden sommige van zijn video’s ruim 40.000 keer bekeken, laat hij op zijn telefoon zien – en tijdens de wandelingen maakt hij praatjes met de mensen. „Ik sluit vriendschappen met jong en oud, dat motiveert de mensen te blijven komen.” Manniesing heeft een verstandelijke beperking, maar dat betekent niet dat hij niet kan bijdragen aan de maatschappij, zegt hij. „Hiermee laat ik zien dat deze jongen ook belangrijk is voor de samenleving.”

De vriendschappen zijn ook reden voor Kamla Bandhoe (69), op zwarte Crocs, om mee te lopen. Én de gezondheid natuurlijk. „Als je niet genoeg beweegt, ga je uitdijen.” Ze heeft diabetes en loopt daarom met zoveel mogelijk wandelingen mee. „Ik houd het via Facebook goed in de gaten. Iedereen kent Frank op het internet.”

Vandaag – een vroege vrijdagmiddag – zijn er 65 mensen aanwezig. „Geen gekke opkomst”, zegt Kanhai, maar in het weekend komen er soms wel 150. Naar de speciale themawandelingen die hij regelmatig organiseert, zoals recent de Anton de Kom-wandeling of de Nelson Mandela-wandeling, komen tot wel 300 mensen. Tijdens die wandelingen gaat de groep bijvoorbeeld langs standbeelden of relevante plekken in de stad, en wordt over de geschiedenis verteld. „Die wandelingen vind ik het leukst”, zegt Maltie Bhawanie (53), die sinds ze meedoet ondanks haar diabetes is afgevallen, minder spierpijn heeft en meer energie. „Het maakt het leven leuker.”

Bij de nazit in het Nationaal Archief wordt koolhydraat- en suikerarm brood geserveerd. Op Moederdag was er koolhydraat- en suikerarme roti. „Hoe smaakte dat?”, vraagt projectleider Bouadi. Héérlijk, krijgt hij te horen. Van de zomer organiseert hij met Kanhai een kookworkshop voor de wandelaars waarin ze de gezondere roti zelf leren maken. „Want roti afpakken van Hindostanen, dat gaat je niet lukken”, zegt Kanhai.

Lekkernijen laten staan is zo makkelijk nog niet, zegt de tachtigjarige Sukhraj. „We snoepen hoor, vreselijk. Rijstebrij met suiker, rozijnen en kaneel, héérlijk. Maar het moet niet alledaags worden. En als je maar genoeg loopt, kun je dat lekker blijven eten.” Het echtpaar is inmiddels dusdanig achteropgeraakt dat de groep uit zicht is. Maar niet voor lang: daar komt Kanhai alweer aangelopen, om de twee de goede kant op te leiden. „Zie je wel, Frank wacht op iedereen.”