Sleutel voor de veiligheid van vrouwen: ‘Tijd dat de man zich leert aanpassen’

11 uren geleden 1

„Dit is de weg naar toxic femininity️ #mannenhaat #manshaming beetje doen of elke man het kwaad is!”

„Ik ga niet aan de kant voor een ander. Doe ik met mannen ook niet. Gelijke rechten gelijke behandeling.”

„We zijn gelijk en willen gelijk behandeld worden gaat over in: pak ons met zijden handschoenen aan want we zijn bang in het donker.”

Het is een greep uit de reacties onder een Instagrampost waarin vrouwen mannen uitleggen hoe ze hen een veiliger gevoel op straat kunnen geven (zoals oversteken wanneer je achter een vrouw loopt), naar aanleiding van de moord op de 17-jarige Lisa uit Abcoude, vorige week. Een deel van de reacties bestaat uit vrouwen die extra tips of zorgen delen, een ander deel uit mannen die hun waardering uitspreken voor de tips. Daarnaast is er een groep mannen die niet inziet waarom zij hun gedrag zouden aanpassen. „Mankeren jullie iets dat je zelf niet kan oversteken?”

Wat doet een misdrijf als de moord op Lisa en de daarop volgende mediastorm met de samenleving? NRC sprak met vrouwen, mannen en deskundigen over hun zorgen, over bewustwording en over vervreemding.

‘Ik eis de nacht op’

Een paar dagen na de moord op Lisa postte schrijver en actrice Nienke ’s Gravemade een gedicht op Instagram. Het gedicht ging viraal, en vooral de zin ‘Ik eis de nacht op’ kreeg een eigen leven. Het resulteerde in de campagne ‘Wij eisen de nacht op’, geïnitieerd door campagnestrateeg Danique de Jong. Onderdeel van de campagne was een geldinzameling, binnen een week tijd stond de teller op een half miljoen euro. Daarvan is nog vrijwel niets uitgegeven: bedrijven boden massaal aan de boodschap van de campagne gratis te adverteren op schermen door het hele land. De komende periode maakt de organisatie samen met experts een „concreet plan voor de besteding van het geld”, schrijft De Jong op LinkedIn.

Los van de campagne delen vrouwen op sociale media massaal hun eigen ervaringen – met dus wisselende reacties van mannen. Ook de 23-jarige Wesley schreef op Instagram dat alle mannen nu over één kam worden geschoren. Op straat zegt hij altijd „netjes hoi” tegen voorbijgangers, ook vrouwen, vertelt hij NRC via Instagram. „Met een klein glimlachje zodat ze hopelijk zien dat er geen kwade bedoelingen zijn.”

Maar hij weet niet zéker of dat wel de juiste aanpak is. „Ik lees best vaak op sociale media dat vrouwen zelfs dat als bedreigend zien, of dat een lief bedoeld complimentje al verkeerd valt. Als man is het lastig in te schatten hoe je je moet gedragen als je een vrouw tegenkomt.” Wel benadrukt hij dat dat ongemak niets is vergeleken met de angst waar vrouwen mee leven. Vanwege het „gevoelige onderwerp” wil Wesley niet met zijn achternaam in de krant: „Ik ben nog jong en weet niet of ik dingen altijd goed verwoord.”

Vervreemding

Schuilt in de mediastorm naast bewustwording ook het risico op vervreemding van een groep die al moeite heeft met veranderende genderpatronen? Ja, en dat is helemaal niet erg, zegt hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit Leiden Mariska Kret, die onder meer onderzoek doet naar gender bias. „Jonge jongens die al onzeker zijn en niet goed weten wat ze aan moeten met hun mannelijkheid, kunnen hier nog onzekerder van worden. Maar er is ook een groep bij wie dit de doorslag kan geven dat verandering nodig is.”

Kret noemt het voorbeeld van Zwarte Piet: „Toen die discussie losbarstte, waren er ook heel veel mensen die daar iets bedreigends in zagen en zich fel tegen verandering afzetten. Maar uiteindelijk hebben de meeste mensen ingezien dat die verandering wel nodig was. Een tegenreactie hoeft vooruitgang dus niet in de weg te staan.”

„Opeens worden aangenomen ideeën over mannelijke eigenschappen uitgedaagd”, zegt filosoof Gwendolyn Bolderink, die aan de Universiteit Leiden promoveert op seksuele objectivering. „Dan krijg je verzet, kijk maar naar de populariteit van bijvoorbeeld [influencer] Andrew Tate.”

Dat vrouwen nu hun ervaringen delen en mannen verantwoordelijk houden voor veiligheid, betekent volgens haar niet dat alle mannen op één hoop worden gegooid. „Natuurlijk zijn niet alle mannen verkrachters. Maar alle vormen van objectivering – catcalling [naroepen], kleedkamergrappen, blikken langs je lichaam – komen voort uit hetzelfde systeem waarin de vrouw minder recht heeft op de publieke ruimte. De meeste mannen nemen gelukkig niet de stap naar extreme daden, maar al die lagen moeten eruit.”

Zo erg is het niet dat de man zich ook aan leert passen

Dat vergt een aanpassing, zegt Kret. „Maar hopelijk worden mannen zich nu bewuster van het feit dat wij vrouwen ons al continu aanpassen: in onze kleding, ons gedrag, onze fietsroutes, onze avondplannen. Zo erg is het niet dat de man zich ook aan leert passen.”

Dagelijkse routine

Dat zegt ook de 26-jarige Aisha Ajubi. Als zij buiten de deur is, laat ze altijd iemand weten waar ze is en wat ze gaat doen. In het donker op straat? Sleutel tussen de knokkels. In de club of de kroeg? Drankje altijd bedekken. Alleen naar huis? Dan telefoneert ze de hele route met haar vriend of een vriendin. „Als ik dat aan mannen vertel, vinden ze dat echt leip. Voor mij is het mijn dagelijkse routine, een automatisme: ik denk er niet eens meer over na.”

Anne Grefkens (30) verhuisde zelfs van een buitenwijk naar het centrum van Tilburg om zich veiliger te voelen. „Ik ben zó vaak achtervolgd dat ik bij een avondje uit ontzettend tegen de fietstocht naar huis op zag. Als ik aanvoelde dat de avond op z’n eind liep, werd ik al onrustig.” Ze slaat best van zich af, zegt ze: „Ik ga als ik me onveilig voel automatisch in de vechtmodus. Maar dat maakt me nog banger voor incidenten, want als ík voor mezelf opkom en die man kwaad wordt, kan dat juist onveiliger worden.”

Als Mabel Holkamp (28) het met haar mannelijke vrienden over de ontwikkelingen van afgelopen week heeft, merkt ze dat zij „bepaalde dingen niet aan elkaar kunnen koppelen”. „Zij zeggen: de moord op Lisa, recente femicides, vrouwen die lastiggevallen worden: dat is toch allemaal niet hetzelfde? Maar het is allemaal het gevolg van hoe mannen naar vrouwen kijken.”

Holkamp hoopt dat alle campagnes ook tot concrete actie leiden. „Met dat ingezamelde geld kunnen ze bijvoorbeeld plekken veiliger maken die vrouwen nu als onveilig ervaren. En dan met een beetje kwaliteit. We hebben zulke goede technologie dat we naar Mars kunnen kijken, maar als je sommige beelden van beveiligingsscamera’s ziet denk ik: mijn deurbel heeft nog scherper beeld.”

Dat soort incidenten zijn de reden dat wij als vrouwen altijd in een bepaalde staat van alertheid zijn

Annemiek van Poppel (41) vertelde, net als veel andere vrouwen, in de NRC Vandaag-podcast over een nare ervaring in de trein: een man ging dicht tegen haar aan zitten en begon zichzelf te bevredigen. „Dat soort incidenten zijn de reden dat wij als vrouwen altijd in een bepaalde staat van alertheid zijn.” Het begint al in onze omgang met kinderen, en de verschillen tussen jongens en meisjes, zegt Van Poppel. „Mijn zoontje speelde laatst met een vriendinnetje, en tijdens het fietsen ging haar jurkje een beetje omhoog. Sexy buikje, zei iemand. Zo worden de verhoudingen tussen jongens en meisjes al in de speeltuin gevormd.”

‘Nooit bewust’

De 45-jarige Thomas van Neerbos zegt dat er veel zit tussen „heilig en dader zijn”. „Er is een groot grijs gebied waar ik me vast ook op begeven heb. Natuurlijk heb ik nooit bewust vrouwen lastiggevallen. Maar ik zal ook weleens een stomme grap gemaakt hebben, iemand zich onveilig hebben laten voelen of niet hard genoeg iets gezegd hebben van het gedrag van een ander.” Hij vindt het als man vanzelfsprekend om ruimte in te leveren voor de veiligheid van vrouwen. Een avondklok voor mannen, dat vindt hij helemaal geen gek idee, schreef hij op LinkedIn. „Of dat je alleen naar buiten mag onder begeleiding van een vrouw. Dan draai je het om, want nu is het de vrouw die ’s avonds niet veilig alleen over straat kan”, zegt hij tegen NRC.

Voor vrouwen is het ’s nachts niet veilig en dat hebben we schijnbaar geaccepteerd

Er is een soort nieuwe MeToo-beweging nodig, en die moet vanuit mannen komen, vindt Van Neerbos. „Destijds ging het veel over consent. Ik was toen vrijgezel en weet nog wel dat ik dacht: oh, dat is best lastig, dat je dan voor elke stap toestemming moet vragen. Inmiddels is het een leuk onderdeel van flirten geworden en zie je het ook in films en series. Het is toch ook hartstikke opwindend als iemand vol overtuiging ‘ja’ zegt?” Als man rekening houden met een vrouw door bijvoorbeeld de straat over te steken om te voorkomen dat je lang achter haar loopt, moet net zo normaal worden, vindt hij.

Hans Michels (64) is een van de grootste donateurs van de campagne ‘Wij eisen de nacht op’. Hij heeft drie dochters, allemaal in de twintig en het huis uit. „Het was altijd ’s nachts wakker blijven tot ze thuiskwamen. Want voor vrouwen is het ’s nachts niet veilig en dat hebben we schijnbaar geaccepteerd. Mijn dochters leven net als alle vrouwen met die angst en ik leef met ze mee. Ik wou dat ik meer kon doen.”

Hij zit sinds kort op TikTok, omdat één van zijn dochters daar liedjes post, en schrok van de wereld die hij daar zag. „Een extreme visie op masculiniteit van jongeren, met excessen als Andrew Tate. Dat blijft gewoon maar voorbij komen. Ik wil niet zeggen dat mijn generatie beter is, maar de jeugd is de toekomst, dus ik hoop dat de inzamelingsactie kan bijdragen aan voorlichting via dit soort kanalen.”