Slotdebat hier en daar vlammend, maar zonder duidelijke winnaar

Aan het begin van de avond mochten de kleinere partijen – zoals SGP, CU, Denk en de Dierenpartij– met elkaar hakketakken over thema’s als ’de rol van kleinere partijen’ en ’spanningen in de samenleving’. Maar het echte werk begon pas later op de avond, toen de grote partijen het debat overnamen. Meteen stond een belangrijk thema voor de kiezer centraal: het woningtekort.

Een onderwerp waarover de grote partijen het in grote lijnen eens zijn: er moeten meer huizen komen, en regels en procedures moeten sneller. Maar of dat ook lukt? Daarvoor moet onder meer eerst het stikstofprobleem worden opgelost. En juist over de aanpak daarvan lopen de meningen flink uiteen. Zo wil BBB de stikstofnorm verhogen, maar is daarover juridische twijfel bij de VVD. En bij GL/PvdA en CDA klinkt dat er gedaan moet worden ’wat nodig is’. Ook als dat betekent dat boerderijen rondom natuurgebieden moeten verdwijnen.

’Creditcard-economie’

Bij het onderwerp economie begon het meer te knetteren. VVD-leider Dilan Yesilgöz haalde fel uit naar Frans Timmermans (GL/PvdA), die volgens haar met 41 belastingverhogingen geld wil ophalen bij burgers en bedrijven. „Een creditcard-economie. De volgende dag word je wakker met een kater én een rekening”, stelde ze.

Timmermans sloeg daarop terug: „Mevrouw Yesilgöz stuurt aan op dezelfde coalitie als de afgelopen jaren. En kijk waar dat ons heeft gebracht”, zo uitte hij zijn gruwel over een ’centrumrechts’ kabinet.

’Wilders-obsessie’

In het migratiedebat barstte de bom tussen Geert Wilders (PVV) en Rob Jetten (D66). Wilders herhaalde zijn bekende standpunt: „Het migratiesaldo moet nul zijn. Nederland bezwijkt onder de migratie.” Jetten reageerde fel: „De Nederlandse economie kan niet zonder talent van buiten. Waar Nederland onder bezwijkt, is twintig jaar aan praatjes en nul resultaat.”

Wilders beschuldigde Jetten van een „Wilders-obsessie” en sneerde: „Misschien moet u zich eens laten nakijken bij de huisarts. Dit is niet gezond.” Jetten kaatste terug: „U brengt alleen maar een huilie-huilie-verhaal”, zei Jetten, die aangaf dat de asielwetten niet door beide Kamers zijn geloodst.

BBB-leider Caroline van der Plas kreeg het ook te verduren van Wilders, die haar verweet niet akkoord te zijn gegaan met zijn asieltienpuntenplan – voor Wilders de reden om de stekker uit het kabinet te trekken. De ochtend dat dat gebeurde, herinnerde Wilders’ zich vooral omdat Van der Plas ’de koekjes kwam opeten’.

’Tien steden of tien kerncentrales’

Ook het thema klimaat leidde tot confrontatie. Joost Eerdmans (JA21) noemde Jetten „de klimaatdrammer van weleer” en hekelde diens klimaatbeleid. Jetten pareerde: „De heer Eerdmans kiest voor tien kerncentrales, ik voor tien nieuwe steden.” Maar hoe die steden of kerncentrales moeten worden aangesloten op het overvolle stroomnet, bleef onduidelijk.

’Zwarte bladzijde omslaan’

In het slotdeel van het debat probeerden de lijsttrekkers zich te profileren als de stabiele factor. Yesilgöz wilde vooral weten of het CDA rechtsaf of linksaf gaat slaan na de verkiezingen. CDA-leider Henri Bontenbal richtte daarna zijn pijlen op Yesilgöz: „De VVD is alleen maar bezig met Haagse spelletjes en tactiek. Ik ben dat spuugzat.” Volgens hem moet Den Haag een „zwarte bladzijde omslaan” en is het tijd voor „fatsoenlijke politiek”.

Timmermans greep het moment vooral aan om af te rekenen met Wilders: „Morgen kunnen we een einde maken aan het tijdperk-Wilders. Hij heeft haatfabriekjes opgericht. Het is tijd voor hoop in plaats van haat.”

Wilders reageerde furieus: „U heeft mij eerder een dronken oom genoemd. GL’ers hebben mij racist genoemd. Het is kwalijk dat u onze mensen zo wegzet”, beet hij Timmermans toe. Timmermans reageerde: „Het enige wat u heeft bereikt, is dat het vertrouwen in de politiek nog verder is gedaald.”

Of dat komende jaren gaat veranderen blijft nog even ongewis. Of er echt een andere koers gevaren gaat worden in politiek Den Haag: daarover mag de kiezer zich woensdag uitlaten.