Toptrainer uit de Duitse school, maar niet zo aaibaar als Klopp

Toen Thomas Tuchel werd gevraagd om coach te worden van FSV Mainz 05 aarzelde hij even. Het was in de nazomer van 2009, Mainz maakte zich op voor een zwaar seizoen met een van de kleinste budgetten van de Bundesliga. Zijn voorganger, de Noor Jorn Andersen, was ontslagen na een beschamende bekernederlaag tegen de semiprofs van VfB Lübeck. Gedwongen tot een snel besluit door de clubdirecteur stemde Tuchel toe. „Ik benader de opdracht met respect, maar zonder angst”, zei Tuchel op zijn eerste persbijeenkomst, blijkt uit een biografie van de coach door twee FAZ-redacteuren die erbij waren die dag. „Op dit moment leef ik in een droom”.

Grote woorden voor een kleine club. Maar voor Tuchel was het hoofdtrainerschap van Mainz een bijna onvoorstelbare promotie. Hij was 35, coachte een jeugdelftal van Mainz (onder-19) en had nog nooit een volwassen team geleid. Tuchel kon evenmin bogen op een imposante loopbaan als speler. Al op zijn vijfentwintigste stopte hij noodgedwongen door een knieblessure. Hij voetbalde op dat moment op het tweede niveau in Duitsland.

Extreem hoge verwachtingen

Nu, vijftien jaar later, staat de Duitser opnieuw voor een grote uitdaging. Hij volgt Gareth Southgate op als bondscoach van Engeland, maakte de Engelse voetbalbond woensdag bekend. Het is Tuchels eerste baan als trainer van een nationaal elftal, en van alle landen die je kunt coachen is Engeland misschien wel het moeilijkste. Want: extreem hoge verwachtingen, ondanks het feit dat de Engelsen sinds het WK van 1966 nooit meer iets wonnen. Plus: een voorganger die zich moeilijk laat overtreffen omdat hij twee keer achter elkaar de EK-finale haalde. En tabloids die, eufemistisch gesteld, niet enthousiast zijn over een Duitser aan het Engelse roer. (De Daily Mail noemde zijn benoeming „een zwarte dag voor Engeland”).

Waarom Tuchel? Vanaf zijn eerste dag bij Mainz heeft hij zich bewezen als vernieuwer en tactisch meesterbrein. Tuchel is tegelijk een exponent van de ‘Duitse school’ van hoge intensiteit en gegenpressing, ontworpen door Tuchels oud-coach en mentor Ralf Rangnick, én een eigenzinnige pragmaticus. Hij moest in Mainz opboksen tegen de populariteit van vlot pratende en goedlachse Jürgen Klopp, eveneens een discipel van Rangnick, die de club met vollgasfussball naar de Bundesliga had gebracht. Tuchel maakte van Mainz een stabiele subtopper, met regelmatige overwinningen op topclubs Bayern München, Borussia Dortmund en Bayer Leverkusen.

Ongrijpbaar en onvoorspelbaar

Dat deed hij op onorthodoxe manieren, zowel qua speelwijze als trainingsmethoden, schrijft Christoph Biermann in Football Hackers, een boek over de data-revolutie in het voetbal. Kozen trainers traditioneel voor één favoriet systeem met een aantal variaties daarop, Tuchel liet zijn spelers allerlei verschillende formaties instuderen. Zijn team wisselde zelfs meerdere keren per wedstrijd van systeem, wat Mainz ongrijpbaar en onvoorspelbaar maakte voor tegenstanders.

Ook op het trainingsveld was Tuchel origineel. Zo liet hij zijn verdedigers spelen met tennisballen in de hand, zodat ze tegenstanders niet vast konden houden. Of hij zette grote delen van het veld af, waardoor bijvoorbeeld een ruitvorm overbleef, om af te dwingen dat meer door het midden werd gespeeld. Steeds met het idee dat de training zo moeilijk mogelijk moest zijn, dan zouden wedstrijden relatief meevallen.

Maar wat het meeste opviel was zijn extreme veeleisendheid, op het rücksichtslose af soms. Bekend is een filmpje waarop hij aanvaller Shawn Parker uitkaffert omdat hij niet goed passt, om vervolgens de bal hard weg te schieten. Ga maar halen, schreeuwt Tuchel hem na.

Het is die veeleisende, rechtlijnige en soms botte houding die Tuchel vaak in de problemen heeft gebracht. Eerst bij Mainz, waar spelers genoeg van hem kregen, schreef The New York Times een paar jaar geleden in een profiel. Later bij Borussia Dortmund, waar Tuchel spelers onder meer zou hebben verboden koolhydraten en suiker te eten. Bij de tweede club van Duitsland kwam Tuchel na twee vrij moeizame jaren in conflict met de clubleiding, onder meer omdat hij het niet eens was met het transferbeleid.

Knuffelen met Neymar

Zijn grootste successen behaalde Tuchel in de jaren daarna, bij clubs die ogenschijnlijk juist slecht passen bij de Spartaanse overtuigingen van de Duitser. Eerst ging hij naar het mondaine Paris Saint-Germain met grote namen als Kylian Mbappé en Neymar. Tuchel leek zijn methodes aan te passen op de luxe grillen van de Parijse club. Hij bouwde een wonderwel goeie verstandhouding op met zijn vedettes, was zelfs knuffelig met de Braziliaan Neymar, en leidde PSG voor het eerst in de clubhistorie naar de finale van de Champions League. Die ging met 1-0 verloren tegen Bayern München, maar Tuchel had van een sterrenensemble een team gesmeed.

Dat viel op bij Chelsea, toen nog eigendom van de Russische oligarch Roman Abramovitsj, een eveneens extreem duur maar ongeorganiseerd elftal. Dus toen Tuchel een paar maanden na de Champions League-finale werd ontslagen – hij lag weer eens overhoop met het bestuur – kon hij in Londen terecht. En opnieuw deed Tuchel wat hij bij zijn vorige clubs ook had gedaan: hij bouwde in korte tijd een tactisch flexibel en gedisciplineerd elftal van een ploeg die even daarvoor niet of nauwelijks samenhang vertoonde. Bij Chelsea lukte dat zelfs zo goed dat Tuchel de Champions League won (2021), ten koste van het Manchester City van Pep Guardiola.

Maar ook bij Chelsea botste Tuchel al snel met het bestuur, in dit geval vooral de nieuwe eigenaar Todd Boehly. Toen de resultaten tegenvielen kwam zijn Londense avontuur vrij abrupt tot een einde. Hij ging zes weken op meditatieretraite in India om even later aan de slag te gaan bij Bayern München, een keuze die afgelopen zomer eindigde in ontslag nadat de club voor het eerst in sinds 2013 geen kampioen was geworden.

De Engelse voetbalbond zal vooral gecharmeerd zijn van Tuchels vermogen van goede voetballers – Engeland heeft onder anderen Jude Bellingham, Harry Kane en Bukayo Saka in de gelederen – razendsnel een topteam te maken. Zijn contract loopt tot en met het WK in 2026. „Het spijt me dat ik een Duits paspoort heb”, zei Tuchel bij zijn presentatie. „Hopelijk kan ik iedereen ervan overtuigen dat ik trots ben de coach van Engeland te zijn.”