Veiligheidsgaranties worden concreet voor Oekraïne, maar er is veel meer nodig voor een vredesbestand met Moskou

Eén voorwaarde staat bij president Volodymyr Zelensky boven alles, voordat hij er ook maar over denkt akkoord te gaan met een bestand in de oorlog tegen Rusland: keiharde internationale veiligheidsgaranties die het Moskou onmogelijk maken de oorlog in de toekomst te hervatten.

Na de laatste onderhandelingsronde in Berlijn lijken de bondgenoten van Oekraïne elkaar dicht genaderd over garanties die voor Kyiv acceptabel zijn. „Ik denk dat we dichter bij een akkoord zijn dan ooit tevoren”, zei Trump maandagavond.

De beste garantie zou NAVO-lidmaatschap zijn, maar daar zijn de bondgenoten het niet over eens. Vorig jaar beloofde de NAVO nog dat Oekraïne ooit lid zou kunnen worden. Trump maakte al snel na zijn aantreden duidelijk dat NAVO-lidmaatschap geen onderdeel uit zou kunnen maken van een vredesakkoord. Zelensky zou inmiddels bereid zijn die eis te laten vallen.

Het alternatief is een garantiemacht. Daartoe is dit jaar de coalition of the willing opgezet, met Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk als voortrekkers. Oorspronkelijk was de gedachte om een Europese troepenmacht te stationeren langs de bestandslijn. Na verloop van tijd kwam de nadruk te liggen op het ondersteunen van Oekraïne zichzelf te verdedigen. Details zijn nog steeds schaars, maar in Berlijn is daarover afgesproken dat de coalitie zal helpen bij het versterken van het Oekraïense leger en bij de beveiliging van het luchtruim en de zee. De coalitie wil ook ín Oekraïne kunnen opereren.

Typisch Trumpiaans

Cruciaal is de rol van de VS. De Europeanen proberen al maanden van Trump de garantie te krijgen dat de VS in geval van nood mee zullen helpen Oekraïne te verdedigen. De VS zouden nu, aldus nieuwsplatform Politico, een garantie willen geven die gelijkenis vertoont met artikel 5 van het NAVO-verdrag (een aanval op één land is, in principe, een aanval op allen). Maar, typisch Trumpiaans, die belofte geldt maar tijdelijk. Trump zei maandag: „We werken er met Europa aan. Europa zou er een groot aandeel aan hebben.”

Daarnaast zouden de VS bereid zijn de leiding op zich te nemen van een internationale missie die in een vroeg stadium waarschuwt tegen een mogelijk op handen zijnde aanval. Het is de bedoeling dat deze monitoring-missie bij opgelopen spanningen probeert de crisis te ontzenuwen. De deelnemers aan de coalitie beloven daarnaast dat ze, indien nodig, al op voorhand parlementaire goedkeuring organiseren om snel te kunnen reageren op een eventuele aanval.

Europa en de VS  beloven verder te investeren in de wederopbouw van Oekraïne, onder meer met handelsakkoorden. De landen gaan ervan uit dat Rusland Oekraïne compenseert voor  geleden schade. Om dat af te dwingen heeft de EU alvast Russische tegoeden in Europa bevroren.

Lees ook

Is het een goed idee om de Russische tegoeden in te zetten in Oekraïne? Vijf obstakels

De tegoeden, 210 miljard, worden grotendeels beheerd door Euroclear in België. Het rendement op het kapitaal wordt al afgeroomd en naar Kyiv gesluisd. Of ook de basis-som aangesproken wordt, staat al weken ter discussie. België vreest Russische repercussies en verzet zich. Ook andere landen hebben bezwaar aangetekend. Maar de nood in Oekraïne is hoog: Kyiv heeft snel veel geld nodig om de overheid draaiende te houden. Eind deze week vergaderen de Europese regeringsleiders over de kwestie.

EU-lidmaatschap kan niet snel

De deelnemers aan het Berlijnse overleg ondersteunen EU-toetreding van Oekraïne. Maar dat gaat niet zomaar en kan eigenlijk ook niet snel. Toetreding is een lang en zwaar proces. Oekraïne is er wel aan begonnen, maar moet nog de nodige hordes nemen. Hongarije blokkeert het toetredingsproces. Een verkorte procedure is er in principe niet.

Toetreding van Oekraïne heeft ook verstrekkende gevolgen voor de EU zelf. Het is een groot land met een stevige landbouwsector. Bovendien kent ook de EU ook een bijstandsverplichting voor lidstaten in nood, vergelijkbaar met artikel 5 van de NAVO.

Alles staat of valt bij de vraag wat Vladimir Poetin met de westerse voorstellen zal doen

De deelnemers aan het overleg in Berlijn waren maandag voorzichtig optimistisch, maar bij de ‘onderhandelingen’ horen enkele belangrijke nuanceringen. Alles staat of valt bij de vraag wat Vladimir Poetin met de westerse voorstellen zal doen.

De Russische president heeft de afgelopen jaren op geen enkele manier ingebonden in zijn oorlog tegen Oekraïne. Ook is hij faliekant tegen tegen elke Europese of Amerikaanse bemoeienis met de verdediging van Oekraïne; Amerikaanse of Europese militairen op Oekraïense bodem is uitgesloten voor Moskou.

Toekomst van de Donbas

Een belangrijk breekpunt tussen de VS en Oekraïne is de toekomst van de Donbas, de oostelijke regio die Moskou claimt als Russisch grondgebied, en waar al sinds 2014 om wordt gevochten. Volgens The New York Times eist Trump dat Oekraïne de Donbas opgeeft, als concessie voor een bestand met de Russen. Trump zou van mening zijn dat Moskou het gebied de komende maanden sowieso verovert.

Maar dat lijkt een voorbarige conclusie, gebaseerd op uitlatingen van het Kremlin. Moskou heeft zo’n 75 procent van de Donbas veroverd en boekt langzaam vooruitgang, maar tegen een torenhoge prijs. Veldslagen om steden als Bachmoet, Avdiivka en Pokrovsk hebben de Russen volgens Kyiv honderdduizenden slachtoffers gekost.

Poetin houdt tot nu toe vast aan een Oekraïense terugtrekking uit de hele Donbas. Voor Kyiv is het echter onbespreekbaar om vrijwillig grondgebied af te staan dat Moskou ook na elf jaar oorlog niet heeft kunnen veroveren. Oekraïense opgave van de Donbas zou strategisch een enorme aderlating zijn; de verdedigingslinies vormen een ijzeren ketting tegen een Russische opmars naar de rest van het vrije Oekraïne.

Bovendien kan Zelensky het zijn bevolking niet aandoen; zoveel Oekraïners hebben hun leven gegeven voor het gebied. Zoals Oost-Europakenner Anne Applebaum maandag schreef: „Zelensky kán zijn troepen niet terugtrekken en grondgebied afstaan. Zijn leger zou het niet doen. De bevolking zou het niet accepteren.”