Welke partij haalt Nederland van het stikstofslot?

Als een relatiecrisis die ondanks jaren van praten en therapie maar blijft dooretteren, houdt het stikstofprobleem Nederland nu al ruim zes jaar gegijzeld. Politiek, maatschappelijk én economisch. Boeren weten niet waar ze aan toe zijn en kunnen niet verder. Ook de rest van de economie botst regelmatig tegen de stikstofmuur. Zo zijn er woningbouwprojecten die niet  kunnen doorgaan omdat er een beetje stikstofoxide bij vrijkomt. Ook de verduurzaming van industriebedrijven en het verzwaren van het stroomnet worden gehinderd.

Je hoeft geen BBB’er te zijn om te denken: dit stikstofslot is van de zotte. Want het bouwen van woningen en het klimaatvriendelijker maken van onze economie dragen zelf heel weinig bij aan het probleem, of ze maken het zelfs kleiner. Verduurzaming van energie en fabrieken vermindert vaak ook de uitstoot van stikstof.

Maar Nederland laat al decennia zoveel stikstofverbindingen op onze plukjes natuur neerdalen – ammoniak uit de agrarische sector en stikstofoxide uit het verkeer en de industrie – dat die natuur in slechte staat verkeert. De emmer zit vol en elke druppel lijkt er nu één teveel.

Een nieuw kabinet zou na zes jaar aanmodderen dit probleem eindelijk moeten oplossen. Want nietsdoen heeft niet alleen economische kosten. Boeren zitten langer in onzekerheid, de natuur verslechtert en het vertrouwen in de politiek daalt.

Welke partijen hebben goede plannen om Nederland van het stikstofslot te halen? Ik vroeg het aan twee stikstofexperts: hoogleraren Wim de Vries en Jan Willem Erisman. Naar de vraag welke partijen het land van het slot halen, kan je op twee manieren kijken.

1. Hoe zorg je dat er weer gebouwd mag worden?
2. Wie vermindert de uitstoot van stikstof fors?

Het goede nieuws, zeggen de twee: weer ongehinderd bouwen kan redelijk snel door de stikstofuitstoot van de agrarische sector apart te reguleren van andere sectoren, zoals België al doet. Dan worden de industrie, de bouw, het verkeer samen verantwoordelijk voor hun aandeel in het stikstofprobleem. En de agrarische sector voor zijn aandeel. Erisman: „Dat is rechtvaardiger want dan kan Schiphol geen stikstofruimte van boerenbedrijven meer opkopen.”

Bijkomend voordeel is dat de uitstoot van stikstofoxide van die andere sectoren al jaren gestaag daalt, met name door maatregelen tegen klimaatverandering. Vanwege die gewaarborgde daling is daar sneller ruimte voor nieuwe vergunningen die weinig uitstoot veroorzaken. „Omdat de bouw bovendien maar een half procent van de totale uitstoot veroorzaakt, kunnen daar alle projecten dan weer doorgaan,” zegt De Vries.

Het slechte nieuws: voor boeren is er geen snelle oplossing. Omdat de agrarische sector veel van de neerslag van stikstof op de natuur veroorzaakt en die uitstoot al ruim tien jaar maar mondjesmaat daalt, is juist voor deze sector extra beleid nodig.

Het slechte nieuws: voor boeren is er geen snelle oplossing

Er komt voor boeren pas weer ruimte als zeker is dat de komende decennia de uitstoot van ammoniak sterk gaat dalen, bijvoorbeeld door wettelijk vast te leggen dat boeren hun uitstoot moeten verlagen, en die daling af te dwingen met controle en sancties. Pas dan kunnen de meest knellende regels wat losser worden, bijvoorbeeld voor boeren die nu opereren zonder vergunning (de PAS-melders).

Zulk concreet beleid heeft demissionair BBB-minister Femke Wiersma nog steeds niet gepresenteerd, terwijl ze andere regels al wel wil versoepelen. Maar er is geen ontkomen aan, zeggen Erisman en De Vries. Nederland heeft per hectare de hoogste stikstofuitstoot van Europa, die móet omlaag voordat er ruimte ontstaat. Erisman: „Anders sneuvelen kabinetsplannen en vergunningen wéér bij de rechter.” En blijven boeren in onzekerheid zitten.

Grote verschillen tussen partijen

Welke partijen hebben plannen voor zo’n forse daling?

Boeren afrekenen op wat ze in hun bedrijf uitstoten is inmiddels redelijk breed onder politieke partijen gedragen. En niet meer, zoals nu, op de stikstof die in de natuurgebieden neerdaalt. Ook Erisman en De Vries vinden dat een goed idee: het is dan duidelijker wat van boeren wordt verwacht. De Vries: „Het is vervolgens aan boeren zelf om te bepalen hoe ze dat doel halen.”

Ondanks de consensus over deze koersverandering, zijn de verschillen tussen partijen groot. GroenLinks-PvdA, D66, ChristenUnie en Volt weten de meeste uitstoot van stikstof te verminderen, oordeelde het Planbureau voor de Leefomgeving in de doorrekening van de verkiezingsplannen van tien partijen. CDA en VVD zetten een kleinere stap. Hoeveel ze bereiken is vooral afhankelijk van hoe verplichtend partijen naar boeren willen zijn. Geven ze vooral subsidies om de uitstoot te verlagen? Of is het ook een wettelijke plicht?  

NSC, BBB, SGP en JA21 verminderen de uitstoot volgens PBL niet. Bij die partijen houden de problemen met bouwen dus aan, noteert het PBL. PVV deed niet mee aan de doorrekening, maar vindt stikstofuitstoot verminderen onzin. Bij de stikstofkampioenen GroenLinks-PvdA en Volt ziet het PBL een ander risico. De maatregelen zijn zeer ingrijpend zonder dat boeren compensatie krijgen. Daardoor is er „een juridisch risico” dat ze sneuvelen omdat rechters ze als „disproportioneel” zouden kunnen beoordelen.

Voor Erisman komt de ChristenUnie het meest dichtbij wat er nodig is. Erisman: „Maar uiteindelijk is de vraag: zet een nieuw kabinet echt door? Dit is ingrijpend beleid en vereist leiderschap.” De Vries: „Een kabinet moet moedig genoeg zijn om een norm per boer te noemen die zorgt voor een halvering van de landelijke uitstoot in de komende vijf tot tien jaar.”

Erisman en De Vries missen in de plannen van politieke partijen een integrale oplossing en een wenkend perspectief voor boeren. Erisman: „Stikstof is niet het enige probleem: ook de uitstoot van broeikasgas moet dalen, de kwaliteit van het water beter en de grond waarop geboerd wordt, verandert door klimaatverandering. Wat voor landbouw willen en kunnen we nou waar in Nederland doen? Dát is de grote vraag voor een nieuw kabinet.”