Ze verbijsterde collega’s toen ze Donald Trump van repliek diende: hoe gaat EU-buitenlandchef Kaja Kallas te werk?

Aan golfen is Kaja Kallas dit jaar niet veel toegekomen. Europa rolde van de ene internationale crisis in de andere – Syrië, Gaza, China, een instabiel Amerika en natuurlijk met stip op één Poetins oorlog in Oekraïne. .

Voordat Kallas een jaar geleden aantrad als de Hoge Vertegenwoordiger van de Europese Unie voor het Buitenlands- en Veiligheidsbeleid, feitelijk de minister van Buitenlandse Zaken van de EU, was ze premier van Estland. Eerder was ze parlementariër, in Estland en in het Europees Parlement.

En daarvoor was Kaja Kallas jurist, specialist in het mededingingsrecht. : op de golfbaan worden deals gesloten. Er waren golfvrienden die Kallas vaker zagen dan hun eigen partners. En ze beheerst het nog steeds. Ze is er best goed in zelfs, zegt ze, als we haar eind november spreken in haar kantoor, hoog boven Brussel, ook al komt het er weinig van. Dat „lichaamsgeheugen” denkt ze: wat je eenmaal aanleert, vergeet je niet meer.

Goed kunnen golfen lijkt geen onbelangrijke eigenschap voor een Europese diplomaat in het tijdperk-Trump. De Finse president Alexander Stubb, een van de weinige Europese leiders die goed contact onderhoudt met Trump, dankt die band aan een rondje golf op Mar-A-Lago, het verblijf van de president in Florida. Kaja Kallas heeft nog niet met Trump gegolfd.

„Geslacht speelt ook een rol”, zegt ze – en lijkt daar meteen spijt van te hebben. We dringen aan: is haar vrouw-zijn de reden dat Stubb wel met Trump is gaan golfen, en zij niet? Ze wuift de suggestie weg. „Stubb is veel beter dan ik”, antwoordt ze snel. „En hij heeft veel meer tijd. Misschien.”

Kallas weet dat ze als diplomaat op haar woorden moet letten. In haar debuutjaar op een van de hoogste posten van de Europese Commissie viel ze een paar keer op met scherpe uitspraken. Want Kaja Kallas heeft nu eenmaal een mening. Mag een diplomaat ook ondiplomatiek zijn?

Leider van de vrije wereld

„Je hebt de kaarten niet in handen!”, roept Donald Trump door het Oval Office. „Je gokt met de levens van miljoenen mensen. Je gokt met een Derde Wereldoorlog”, buldert hij tegen Volodymyr Zelensky. De Oekraïense president oogt geagiteerd en kwetsbaar. Trump krijgt bijval van zijn vicepresident, JD Vance. „Heb je ook maar één keer dankjewel gezegd?”, sneert Vance naar Zelensky.

Het is de laatste dag van februari. Kallas zit thuis, ziek, en ziet ineens de beelden uit Washington de hele wereld overgaan. Ze overlegt met Oekraïne, met EU-landen. Ze neemt achter de schermen de schade op. Peilt de stemming. Wat kunnen ze voor Zelensky betekenen?

Maar de buitenwereld moet ook iets horen, vindt ze.

Februari is al een buitengewoon slechte maand voor de relatie tussen de VS en Europa. Trump heeft uit het niets aangekondigd dat hij vredesbesprekingen heeft geopend met Vladimir Poetin, buiten Oekraïne en Europa om. Zijn minister van Defensie, Pete Hegseth, zegt op zijn eerste NAVO-vergadering dat Rusland het veroverde gebied in Oekraïne nooit zal teruggeven. Vance jaagt de Europeanen in de gordijnen als hij op een veiligheidsconferentie in München beweert dat Europa niet democratisch is. Een paar dagen voor de ruzie in het Witte Huis was Kallas zelf naar Washington gereisd voor een afspraak met buitenlandminister Marco Rubio. Die zegde op het laatste moment af. En nu dit.

„Kaja weet dat ze last kan krijgen van de dingen die ze zegt, maar ze zegt die dingen toch”, zegt een vriend over Kallas.

„Oekraïne is Europa! Wij staan naast Oekraïne”, schrijft Kallas in een boodschap op X. En ook: „De vrije wereld heeft een nieuwe leider nodig. Het is aan ons Europeanen om deze uitdaging aan te gaan.”

Kallas zegt wat veel Europeanen die dag denken, maar collega’s en medewerkers van de Europese Commissie reageren verbijsterd. Zo je allerbelangrijkste bondgenoot terechtwijzen, dat doe je niet, zelfs niet nu Trump de bestaande orde op zijn kop zet.

Mensen die haar kennen, zijn niet verbaasd. Zij hebben al lang geleerd dat Kallas zelden ergens omheen draait. „Je denkt misschien dat jullie Nederlanders direct zijn, maar zij is nog veel directer”, zegt een hoge EU-ambtenaar in Brussel. „Ze heeft nul geduld voor small talk.”

Een oude kennis uit de Estse politiek: „Kaja kan niet liegen. Ze kán het gewoon niet.” En een van haar oude vrienden van de golfbaan, Tarmo Jüristo: „Kaja weet dat ze last kan krijgen van de dingen die ze zegt, maar ze zegt die dingen toch. Kaja is honest to a fault.”

Er zijn diplomaten die het X-bericht over de leider van de vrije wereld als een beginnersfout beschouwen, als een ongelukje. Maar is het dat wel?

Op de vraag of ze de Amerikanen niet onnodig voor het hoofd heeft gestoten, kijkt Kaja Kallas in haar kantoor eerst alsof haar neus bloedt. „Ik heb de Amerikanen nooit genoemd”, zegt ze ontwijkend. Op de tegenwerping dat de vrije wereld maar één leider had en dat iedereen wist wie ze bedoelde, haalt ze haar schouders op. Ze glimlacht. Even kun je denken dat ze achteraf ook zelf vindt dat ze te fel is geweest.

Maar dan volgt een uiteenzetting waaruit geen spijt spreekt, maar overtuiging. „Buitenlands beleid”, zegt ze, „is altijd óók binnenlands beleid. Dat geldt voor Amerika, maar net zo goed voor Europa. Onze mensen verwachten iets van ons: dat hun leiders voor hen opkomen.”

Dat statement gaat lijnrecht in tegen de houding van veel Europese collega’s. Zij geven in het eerste jaar van Trump 2.0 de voorkeur aan een ingehouden koers, bang dat de Amerikanen zich anders alleen maar verder tegen Europa keren. Je zou kunnen zeggen: de diplomatieke route.

Kaja Kallas wil niet alleen die route volgen. „We zien dat de steun voor de Europese Unie onder jonge mensen daalt. En waarom is dat? Omdat ze voelen dat de Europese Unie niet opkomt voor de dingen waar de EU voor op zou moeten komen”, zegt ze. „Als mensen zien dat de EU niets voor elkaar krijgt, nooit in staat is om haar eigen belangen te verdedigen, zullen ze uiteindelijk zeggen: waar hebben we die hele EU eigenlijk voor nodig?”

Op de bank naast papa

Wie Kallas wil begrijpen, moet Estland begrijpen. Een land met een bevolking van 1,2 miljoen en met een 378 keer zo groot buurland (met honderd keer zoveel inwoners) dat Estland in de vorige eeuw decennialang bezette. Kallas vertelt er vaak over in toespraken. Dat haar moeder als baby in een veewagon naar Siberië werd gedeporteerd. Dat ze zelf als kind de lucht van vrijheid pas kon opsnuiven op een familievakantie in Oost-Berlijn, vlak bij de Muur.

„Je moet je realiseren dat ze uit een klein land komt”, zegt een voormalig naaste medewerker. „Ze weet: als de huidige wereldorde, van regels en internationaal recht, sneuvelt, dan zijn het de kleine landen met grote agressieve buren die de gevolgen voelen, niet Duitsland of het Verenigd Koninkrijk of Frankrijk. Kaja wil geen wereld waarin je macht vergaart en verdeelt door de president Daddy te noemen, of met hem te golfen, of cryptodeals te sluiten met zijn familie.”

Kaja Kallas op haar Brusselse kantoor.

Foto Jagoda Lasota

Het omgekeerde is ook waar: om Estland te begrijpen, helpt het om de Kallas-stamboom te kennen. Haar overgrootvader Eduard Alver was meer dan een eeuw geleden een van de grondleggers van de eerste onafhankelijke Estse natiestaat. Siim Kallas, Kaja’s vader en Alvers kleinzoon, speelde begin jaren negentig een hoofdrol in de herwonnen onafhankelijkheid. Als president van de centrale bank was hij verantwoordelijk voor de overgang van de roebel naar de Estse kroon. Hij was minister, premier en na de toetreding van Estland tot de EU in 2004 tien jaar Eurocommissaris.

Siim Kallas woont in een klein stadje aan de baai van Tallinn, niet ver van de hoofdstad. In zijn tuin wappert een wimpel in de Estse driekleur. Binnen wijst hij op de groene bank en de zware houten salontafel, meubelstukken . Kaja zat er als kind vaak bij als haar vader hoog bezoek ontving, vertelt hij. Aandachtig luisterde ze mee.

Als Kallas van haar moeder de gruwelen van de Sovjet-bezetting mee kreeg, werd er via de bloedlijn van haar vader iets anders doorgegeven: hoop. Vooral, denkt Siim Kallas, door haar grootmoeder. Zij was opgegroeid vóór de Sovjet-jaren en kon zich die vroegere wereld nog in detail herinneren. Hij wijst op een portret aan de muur. „Ze leefde als het ware in het verleden, en was ervan overtuigd dat de tijden konden veranderen, dat het weer beter kon worden.”

Al die verhalen, over de tijden van vóór de Sovjetbezetting, over haar familie en natuurlijk over Alver, die beroemde en heldhaftige Alver, deelde ze met haar kleindochter, vertelt Siim Kallas. „Ze sprak er nog meer over met Kaja dan met mij.”

Dat Kaja Kallas haar vader zou opvolgen, was geen uitgemaakte zaak. Integendeel. Wilde ze niet haar hele leven met hem vergeleken worden, dan moest ze juist iets anders gaan doen. Ze ging rechten studeren. Een van de buren was een vooraanstaand advocaat en had een eigen kantoor. Op een dag belde Kallas aan en zei: neem mij aan bij jullie kantoor. Ze kreeg een baan.

Kaja wil geen wereld waarin je macht vergaart en verdeelt door de president Daddy te noemen, of met hem te golfen, of cryptodeals te sluiten met zijn familie

Ze . . Het waren de jaren waarin het Estse bedrijfsleven op eigen benen leerde staan na het Sovjet-juk en verder transformeerde door de toetreding tot de Europese Unie. Het mededingingsrecht floreerde. Werk was er genoeg. Te veel zelfs. Kallas kreeg een burn-out en ging er zes maanden tussenuit. Ze heeft, zegt ze nu, „in die maanden alleen maar gegolfd”.

Er was ook iets gaan knagen. Ze wilde niet de rest van haar leven doorbrengen op een advocatenkantoor, op cocktailparty’s en op de golfbaan. Dan maar haar vader achterna.

Confrontatie met Merkel

„De internationale orde ondergaat veranderingen van een schaal die we sinds 1945 niet hebben meegemaakt”, zegt Kallas als ze in Brussel de plannen voor ReArm Europe, de herbewapeningsagenda van de EU. Alles is in beweging.

Desondanks gaat de meeste aandacht uit naar Oekraïne en Rusland. Kallas’ fixatie op Rusland is in Brussel legendarisch. Ze heeft zo vaak en zo indringend gewaarschuwd voor het Russische gevaar dat het grapje ging dat ze Russen eet als ontbijt.

Maar het lukt haar niet die bevlogenheid meteen om te zetten in resultaten. In maart wil ze ook een fors nieuw steunpakket voor Oekraïne regelen. Er komt vrijwel niets van terecht. De Europese ministers en premiers die het geld moeten toezeggen, sputteren tegen.

Juist in deze Brusselse zaaltjes, tussen de Europese regeringsleiders, wist Kallas als premier van Estland indruk te maken. In de zomer van 2021, ze was krap vijf maanden premier, verzette ze zich tijdens een EU-top tegen een voorstel van de Duitse bondskanselier Merkel om Poetin eens uit te nodigen. Dan kon de Russische president zelf uitleggen waarom hij een grote troepenmacht langs de Oekraïense grens in stelling had gebracht. Frankrijk steunde het voorstel.

In Brussel geldt meestal: als Duitsland iets wil, en Frankrijk is akkoord, is het geregeld. Kallas torpedeerde het idee: hoe kun je Poetin nu vertrouwen, zei zij.

Mario Draghi, destijds premier van Italië, vertelde haar na afloop dat ze wel een steengoede advocaat geweest moest zijn. „Ik was zeker niet slecht”, zou Kallas volgens weekblad Eesti Ekspress hebben teruggekaatst, „maar ik weet niet of ik net zo’n goede politicus ben.”

Kallas deed eerder tevergeefs een gooi naar de post van secretaris-generaal van de NAVO.

Foto Jagoda Lasota

De avond van de confrontatie met Merkel belt ze haar vader. Ze zegt dat ze ongetwijfeld een schandaal heeft veroorzaakt.

Het waren de Europese regeringsleiders die Kallas drie jaar later aan haar nieuwe baan hielpen. Europese topfuncties worden verdeeld na verkiezingen voor het Europees Parlement. Achter gesloten deuren maken de regeringsleiders uit wie de voorzitter wordt van de Europese Raad, wie de beste papieren heeft om de voorzitter van de Commissie te worden én ze bepalen wie Europa op het wereldtoneel mag vertegenwoordigen.

De belangrijke liberale leiders van dat moment, Emmanuel Macron en Mark Rutte, maakten zich sterk voor de liberaal Kallas op ‘Buitenlandse Zaken’. Zo werkt het Brusselse kwartetten: de christendemocraten kregen het voorzitterschap van Commissie (Ursula von der Leyen), de sociaaldemocraten mochten de voorzitter van de Europese Raad aanwijzen (António Costa).

Ze heeft zo vaak en zo indringend gewaarschuwd voor het Russische gevaar dat het grapje ging dat ze Russen eet als ontbijt

had een goed profiel. Ze kende de Brusselse zaaltjes en routines. Ze is vrouw, afkomstig uit een Oost-Europees land en iemand die krachtig over kan komen. Haar optreden tegenover Merkel was velen in Brussel bijgebleven. Het had haar de bijnaam Cassandra opgeleverd, naar de mythische vrouw uit Troje die dankzij helderziende gaven als enige kon waarschuwen voor de Trojaanse Oorlog. Ook belangrijk: Kallas wilde de baan graag. Eerder had ze tevergeefs een gooi gedaan naar de post van secretaris-generaal van de NAVO.

Tragische figuur

Tarmo Jüristo is een van die golfvrienden die Kallas begin deze eeuw vaker zag dan zijn eigen vrouw. Toen zij advocaat was, werkte hij voor een investeringsbank. Nu is hij politiek analist en strateeg. Ze woonde ooit een tijdje in zijn appartement toen hij in het buitenland zat.

Als premier deed Kallas het volgens hem knap, en dat zegt hij niet alleen vanwege die oude vriendschap. En al helemaal niet omdat ze politiek op één lijn zouden zitten:  „Ik denk dat ik heel duidelijk links ben in mijn opvattingen en Kaja is toch meer van de lijn van Margaret Thatcher, de rechterflank.”  

Kallas wist Estland als premier door meerdere crises te loodsen. Haar ambtenaren liepen met haar weg. Eindelijk iemand die hun stukken aandachtig las! Met regelmaat bleek ze de dossiers van haar ministers beter te kennen dan de ministers zelf.

Maar een premier is geen Hoge Vertegenwoordiger. Eigenlijk is dat een bijna onmogelijke functie. Kallas vertegenwoordigt 27 staten die juist op het terrein van veiligheid en defensie hun soevereiniteit angstvallig bewaken. Over buitenlandbeleid wordt in Brussel met unanimiteit beslist. „In Estland had ik drie coalitiepartners”, verzucht ze op haar kantoor. „Hier zijn het er 27.”

Daar komt bij dat het buitenland, zeker sinds Poetins oorlog in Oekraïne, Chefsache is. Von der Leyen en Costa vertegenwoordigen de EU óók naar buiten toe. De concurrentie is moordend.

„De Hoge Vertegenwoordiger is een tragische figuur”, zegt een hoge Europese ambtenaar. „De Hoge Vertegenwoordiger is de kop van jut.”

Volgens Kallas heeft een Hoge Vertegenwoordiger twee functies. Er is de stille diplomatie, het werk achter de schermen. Zo bracht ze Europese gevangenen uit het buitenland thuis. Opende het gesprek met Azerbeidzjan. En verbeterde het contact met Israël. Haar voorganger

En dan is er die zichtbare rol. De politieke leider die de controverse niet schuwt. Voor haar is de Hoge Vertegenwoordiger geen tragische figuur, maar een strijdbare.  „Daarom wilden ze me hebben, de premiers die mij gekozen hebben. Dat was de boodschap, dat ze iemand wilden met ruggengraat, iemand die bereid is om het gevecht aan te gaan.”

Maar het lukt moeilijk om daarin mee te krijgen. De geldstroom van miljarden uit Europese landen naar Oekraïne begint in het loop van het jaar te stokken, ook nadat Trump een streep heeft getrokken door alle Amerikaanse steun. En de noordelijke landen geven veel meer uit aan Oekraïne dan de zuidelijke landen. Veel landen spreken mooie woorden over Oekraïne, maar hebben geen zin om pijn te lijden, hoe hard Kallas ook aandringt.

De Cassandra uit Troje had voorspellende gaven. Toch was dat niet waar ze haar beroemdheid aan dankte. Die Cassandra werd vooral bekend omdat er niet naar haar werd geluisterd.

De lens van Oekraïne

Tegenstanders heeft Kallas altijd gehad. Die vonden haar te uitgesproken. Te anti-Russisch. Maar na een jaar maken ook haar eigen diplomaten en ambtenaren in de kantoren en cafés rond het Brusselse Schumanplein, het machtscentrum van de EU, steeds vaker kritische opmerkingen.

Kritiekpunt één: voor andere zaken dan Oekraïne en Rusland lijkt bij deze buitenlandchef wel heel weinig plek. „Ons gebied heeft geen prioriteit”, zegt een diplomaat die in Kallas’ dienst in een andere regio werkt. „Het is allemaal Oekraïne, Oekraïne en dat ene land ten noordoosten van Roemenië, hoe heet het ook alweer… o ja, Oekraïne.”

En als het dan over een andere regio gaat, bekijkt Kallas de gebeurtenissen vaak alsnog door de lens van Oekraïne. Als de Syrische dictator Bashar al Assad in december 2024 ten val wordt gebracht, leest ze daarin ook een teken dat Rusland, bondgenoot van Assad, kwetsbaar is. „Syrië laat zien dat Rusland niet onoverwinnelijk is”, zegt ze tegen journalisten.

Oekraïne kleurt ook haar kijk op China. Ze heeft, zegt een EU-diplomaat, de neiging om de uiterst veelzijdige en gecompliceerde relatie met Beijing te versimpelen tot één onderwerp: de Chinese steun voor de Russische oorlog. Die Zonder handel en hulp uit Beijing zou Poetin zijn oorlog nooit kunnen volhouden.

In de zomer komt de Chinese minister van Buitenlandse Zaken, Wang Yi, naar Brussel. Na een gesprek met Kallas schrijft de Brusselse correspondent van de in Hongkong gevestigde South China Morning Post dat ze China stevig heeft aangesproken op de vriendschap met Rusland. Wang tegen haar, schrijft de krant, dat China er geen belang bij heeft als Poetins oorlog eindigt omdat de VS zich dan volledig zouden kunnen richten op Beijing.

De uitspraak van de Chinees trekt wereldwijd aandacht. Ze staat haaks op het officiële Chinese beleid. Bovendien vragen veel China-kenners zich af of de ervaren Wang Yi zo open zou zijn in een formeel gesprek.

Na de zomer krijgt de kwestie een staartje. Tijdens een interview met Foreign Policy in New York bevestigt Kallas de opmerkingen van Wang. Tegelijk ontkent ze zelf de bron te zijn van de Morning Post. De Chinezen hebben het gelekt, zegt ze. „Kom op, het gaat om een krant die onder controle van Chinese overheid staat.” De krant is weliswaar eigendom van het Chinese Alibaba, maar staat niet te boek als staatskrant. Een Brusselse ambtenaar noemt het een pijnlijke uitglijder.

Een ander kritiekpunt: een bemiddelaar is Kallas in de zaal met 27 leiders of ministers nooit geworden. Ze , met soms weinig oog voor het moeizame, maar in Brussel onmisbare onderhandelwerk. Coalities smeden, compromissen zoeken.

Ze heeft zich sinds haar aantreden omringd met mensen die ze vertrouwt. Voor „Zuid-Europese mannen die wijdbeens uitleggen hoe de wereld in elkaar zit” is geen plek meer, zo grapt een diplomaat. Maar het hechte kringetje is ook een risico. „Iedereen denkt er over Oekraïne zoals zij. Er is te weinig tegenmacht.”

Naarmate het jaar vordert, komt Kallas steeds vaker in botsing met haar eigen baas, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen.

In het najaar wordt de spanning zichtbaar. Als de EU een conferentie over het Mondiale Zuiden organiseert in Brussel is Von der Leyen het stralende middelpunt, niet Kallas. In november kondigt Von der Leyen een nieuwe inlichtingendienst aan. Die zal direct door haar worden aangestuurd. Maar de buitenlandse dienst hééft al zo’n bureau. Topdiplomaten die bij Kallas vertrekken, krijgen een hoge functie elders in de Commissie, onder Von der Leyen.

„Het is oorlog”, taxeert een ambtenaar.

Niet zomaar een crisis

„Europa is de vijand! Ú bent de vijand” CNN-icoon Christiane Amanpour zit op een podium met Kaja Kallas. Het is december. Ze zijn in Doha, Qatar, op een veiligheidsforum. Kallas glimlacht.

Even daarvoor is de nieuwe Amerikaanse veiligheidsstrategie verschenen, waarin het Witte Huis felle kritiek uit op Europa en zich opwerpt als pleitbezorger van populistisch rechts.

De politieke verhoudingen in de wereld veranderen snel. De koers wordt uitgezet door een agressieve Russische president, een assertieve Chinese leider én een Amerikaanse president die Europa vijandig gezind is. Het Witte Huis heeft het initiatief in vredesbesprekingen die cruciaal zijn voor Oekraïne én voor Europa. Europa zit in het defensief, holt achter de feiten aan.

„We hebben niet met zomaar een crisis als alle andere te maken”, zegt de Estse oud-medewerker van Kallas. „Het hele diplomatieke en politieke handboek voor Europa is uit het raam gegooid. Hoe moet je een diplomatieke dienst aansturen in het huidige tijdperk? Het is gekkenwerk.”

In Doha kiest Kallas niet voor de confrontatie. Ze had zich helemaal niet ‘de vijand’ gevoeld, zegt ze tegen Amanpour over de Amerikaanse veiligheidsstrategie. „Er zit veel kritiek in, maar soms ook met een kern van waarheid.”

 „De VS zijn onze grootste bondgenoot. En het is ook in het belang van de VS dat Europa volhoudt en dat we als bondgenoten blijven samenwerken.”