Zelensky in Nederland voor oprichting ambitieuze claimcommissie. Maar wie gaat betalen voor de Russische schade in Oekraïne?

Een staande ovatie kreeg de Oekraïense president Volodymyr Zelensky van Kamerleden en senatoren dinsdag in Den Haag. Het was de vierde keer dat hij de Tweede Kamer toesprak sinds de Russische invasie in februari 2022. Hij vroeg Nederland om ‘principiële steun’ aan Oekraïne vol te houden, ook na een vredesdeal.

Zelensky zei vereerd te zijn de Kamer toe te spreken „op zo’n betekenisvol moment, midden in de meest intense vredesonderhandelingen sinds het begin van deze oorlog”. Hij stelde verder „zeer dankbaar” te zijn voor de politieke, financiële en militaire steun die Nederland de afgelopen jaren heeft gegeven.

Daarna reed hij met premier Dick Schoof naar het World Forum in Den Haag waar tijdens een diplomatieke conferentie de Internationale Claimcommissie voor Oekraïne werd opgericht. Deze commissie komt in Den Haag. Het was vrij uniek: vertegenwoordigers van 35 landen zetten dinsdag hun handtekening voor de bekrachtiging van het schadefonds waar Oekraïners compensatie moeten krijgen voor geleden schade.

‘Agressor betaalt’

Eerder opende de Raad van Europa al een online schaderegister, waar tot op heden 86.000 Oekraïners een aanvraag hebben ingediend. Dit register wordt omgezet in de claimcommissie onder hoede van de raad. De aanvragen zullen door een nog op te richten expertcommissie worden beoordeeld. En dan, op nog onbekende termijn, gecompenseerd.

Als dikke mist rond hangt de vraag: wie gaat hiervoor betalen? Rusland – klinkt het bij de conferentie unaniem. „Er moet verantwoording worden afgelegd, er moet gerechtigheid zijn, er moet compensatie komen”, zegt EU-commissaris Michael McGrath. „De agressor moet betalen”, vindt Zelensky, die de Europese Unie ook opriep deze week een „krachtige beslissing” te nemen over het inzetten van bevroren Russische tegoeden voor de wederopbouw van Oekraïne.

De kans dat Rusland hier vrijwillig toe zal overgaan kan op nul geschat worden. In reactie op de aankondiging ervan zei de van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken, Maria Zacharova, in september: „Het ware doel van deze commissie is om nog een anti-Russisch pseudo-legaal mechanisme te creëren.” Zacharova vervolgde: „Iedere poging van onvriendelijke staten om de Russische Federatie ‘ter verantwoording’ te roepen […] is gedoemd te mislukken.”

: door de bevroren tegoeden voor dit doel aan te wenden. En daar kleven niet alleen maar juridische, financiële, economische en diplomatieke bezwaren aan. Nog steeds is niet zeker dat België, die het leeuwendeel op de bank heeft staan, zal instemmen met het vrijgeven van de tegoeden. En bovendien dreigt het geld gezien te worden als een bodemloos panacee.

Lees ook

Is het een goed idee om de Russische tegoeden in te zetten in Oekraïne? Vijf obstakels

Eerst zou het worden aangewend voor de , daarna werd er naar de pot gekeken om militaire en economische steun aan Oekraïne voort te zetten, en nu moeten er ook de schadeclaims en genoegdoening uit worden betaald. De grofweg 200 miljard euro lijkt zo al drie keer uitgegeven nog voor het beschikbaar is. Alleen al de wederopbouwkosten werden begin dit jaar door de VN geschat op meer dan 500 miljard euro.

Ook Oekraïners met schade in bezet gebied kunnen een claim indienen

Het grootste deel van de claims die tot nu toe bij de commissie , gaat om genoegdoening voor immateriële schade. Dat kan bijvoorbeeld letsel zijn na marteling of seksueel geweld. Voor deze groep is geld belangrijk om onder meer zorg te kunnen kopen of aanpassingen in huis te doen of gederfde inkomsten op te vangen.

Daarnaast zijn er aanvragen vanwege vermissing of sterfte van familieleden – ook hier kan geld helpen om een weggevallen inkomen te compenseren. Verder zijn er claims voor herstel van schade en vernieling van bezit, zoals huizen. Zo’n 10 procent van de woningvoorraad, ongeveer 2,5 miljoen huizen, is in Oekraïne verwoest. Opvallend aan het voorstel is dat Oekraïners met schade in bezet gebied ook een claim kunnen indienen.

Herstelbetalingen

Claimcommissies als deze zijn in de geschiedenis niet vaak voorgekomen. Na de oorlog in Joegoslavië kwam er een ‘Commissie voor Onroerendgoedclaims’ in Bosnië en Herzegovina. Die commissie behandelde van 1996 tot 2003 zo’n 300.000 claims. De vergoedingen werden opgehaald uit ondersteunende landen en de internationale gemeenschap.

na de Iraakse invasie van Koeweit (1990 en 1991). Dat schadefonds was een initiatief van de VN en werd betaald met een percentage van de jaarlijkse oliewinsten van Irak. Het volledige begrootte bedrag van 52,4 miljard dollar werd in 2022 afbetaald.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky komt aan bij het Catshuis voor een delegatielunch met premier Dick Schoof en de ministers Ruben Brekelmans (Defensie) en David van Weel (Buitenlandse Zaken).

Foto Remko de Waal/ANP

Gevraagd of hij uitsluit dat Nederland zal moeten bijspringen in het betalen van het schadeclaims, zegt premier Schoof: „We zullen met vele landen moeten kijken hoe dit uiteindelijk gefinancierd gaat worden, maar de belangrijkste financier zal Rusland moeten zijn, .” Het belangrijkst noemt hij „dat Rusland erkent dat de schade er is en in principe betaalt”.

„We plannen niet voor het scenario dat Rusland niet zal betalen”, zegt EU-commissaris Michael McGrath. „Het mag niet worden toegestaan dat Rusland de lei schoonveegt en zonder repercussies wegkomt met de gigantische schade die ze hebben aangericht in Oekraïne. Er moet verantwoording zijn, er moet gerechtigheid zijn, en er moeten herstelbetalingen komen.” McGrath weigert daarom een plan B te maken. „Dat zou Rusland een uitweg geven. Ze mogen geen uitweg hebben.”

Met medewerking van Pim van den Dool