De Noordpool: wingewest voor avontuurlijke, sterke mannen

Later, als een toekomstige generatie chocola wil maken van het tijdperk waarin we nu leven, zullen de lotgevallen van het Noordpoolgebied vermoedelijk een uitgelezen casus vormen. Alles wat Donald Trump sinds zijn aantreden als president op zijn kop heeft gezet vind je hier terug in een afgebakend gebied: de honger naar macht en materie, vrienden die vijanden worden en andersom, en een mengeling van onzekerheid en kansen grijpen. En dit alles tegen een decor van smeltende ijskappen en de vernietiging van milieu en biodiversiteit.

Op de basisschool leren kinderen met hun neus boven de atlas dat de planeet in kaart is gebracht. Maar dat is niet helemaal waar. Er zijn nog minstens drie onverkende terreinen over: de maan, de bodem van de diepzee en beide polen. Voor avontuurlijke sterke mannen als Trump, Vladimir Poetin en Xi Jinping zijn ze onweerstaanbaar. De Noordpool werkt bovendien zelf een handje mee, door keihard te smelten.

IJsbrekers zijn het symbool geworden voor de kansen en risico’s die het smelten oplevert

Grote ijsbrekers zijn het symbool geworden voor de kansen en risico’s die het smelten oplevert. Zij kunnen de laatste resten ijs weghakken om plaatsen die altijd onbereikbaar waren toegankelijk te maken. „We gaan een stuk of veertig ijsbrekers voor de kustwacht bestellen”, zei Trump in januari, vier dagen na zijn aantreden. „Big ones.” Het zou een gigantische order zijn: grote ijsbrekers kosten ruim een miljard dollar per stuk. Later had de president het zelfs over 48 stuks.

Met welk doel eigenlijk? „Dat is de grote vraag”, zegt Trym Eiterjord, een Noorse onderzoeker bij kenniscentrum The Arctic Institute in Washington. „In zijn eerste termijn had Trump het er ook al over”, zegt hij telefonisch vanaf Spitsbergen. „Toen maakte China zijn belangstelling voor het poolgebied bekend en ontstond er angst dat China het zelfs zou innemen. Trump was bang dat de Verenigde Staten zouden achterblijven, ook ten opzichte van Rusland.”

Polar Star

In aantallen ijsbrekers gezien is dat niet vreemd. Rusland heeft veertig ijsbrekers, waaronder een aantal met nucleaire aandrijving, wat maakt dat ze langer op zee kunnen blijven. China bouwt aan een eigen vloot en baarde vorige zomer opzien toen het voor het eerst drie ijsbrekers het Arctische gebied in stuurde. De VS hebben er één, de 122 meter lange Polar Star uit 1976, die ijs tot zeven meter dik kan breken.

De belangen in het poolgebied zijn veelzijdig. In de eerste plaats gaat het om veiligheid, nu er nieuwe vaarroutes ontstaan die de noordflanken van de arctische staten kwetsbaarder maken. Hierin staan zeven NAVO-lidstaten (de VS, Canada, Noorwegen, Finland, Zweden, IJsland en Denemarken, omdat Groenland daar als autonoom land deel van uitmaakt) tegenover Rusland en China (dat laatste land is geen arctische staat, maar wel aanwezig). Daarnaast bieden die vaarroutes kansen voor de scheepvaart. De noordelijke route tussen Shanghai en Rotterdam is tien dagen korter dan die via het Suez-kanaal. Het aantal vrachtschepen dat die route neemt stijgt elk jaar.

En er zijn bodemschatten die plots binnen bereik komen. Met name aardgas ten noorden van Rusland en Alaska wordt makkelijker te winnen. Ook zijn er grote olievoorraden, die volgens Amerikaanse schattingen misschien wel negentig miljard vaten omvatten.

Niet alleen de fossiele industrie kijkt naar het noorden, ook de duurzaamheidsindustrie heeft belangstelling. In de Citronenfjord aan de noordkust van Groenland bijvoorbeeld ligt een van de grootste voorraden aan zink ter wereld. Zink is belangrijk voor windturbines, zonnepanelen en thuisbatterijen. In Groenland gewonnen zink zal in de zomer per schip moeten worden afgevoerd. Dat wordt makkelijker naarmate het ijs smelt.

IJsbrekers zijn groot en zien er indrukwekkend uit. Trump wil er gewoon meer van

Trym Eiterjord onderzoeker The Arctic Institute

Welke van deze belangen tellen voor de VS? „Allemaal”, zegt Eiterjord. „Ik denk dat als Trump aan het poolgebied denkt, hij dat meteen vertaalt in ijsbrekers, zonder dat duidelijk wordt waarvoor hij ze precies wil inzetten. IJsbrekers zijn relatief overzichtelijk. Het zijn grote schepen, ze zien er indrukwekkend uit. Hij wil er gewoon meer van.”

Ook NAVO-topman Mark Rutte benoemde de schepen toen hij in maart bij Trump op bezoek was. Hij had net vakkundig Trumps suggestie ontweken dat hij van dienst kon zijn bij het annexeren van Groenland toen Trump overging op het onderwerp ijsbrekers. „We weten dat de Chinezen deze routes gebruiken. We weten dat de Russen zich al bewapenen. We weten dat we een gebrek aan ijsbrekers hebben. [..] We weten dat de dingen daar aan het veranderen zijn en dat we er moeten zijn.”

51ste staat

Trumps voorganger Joe Biden vond dat ook al. In november sloot zijn regering een overeenkomst met Canada en het nieuwe NAVO-lid Finland – zeer bedreven in de bouw van ijsbrekers – om hun krachten te bundelen voor een nieuwe vloot. Dit zogeheten ICE Pact ging enkele maanden later echter al onderuit, toen Trump had bedacht dat Canada de 51ste staat van de VS moet worden. „Regel je eigen ijsbrekers”, had hij tegen Canada gezegd. „Als je een staat bent, mag je meedoen, maar als je een apart land bent moet je maar zelf voor ijsbrekers zorgen.”

Twee weken later, eind maart, dook de Finse president Alexander Stubb op een zaterdag op in West Palm Beach in Florida om een rondje te golfen met Trump. En om over ijsbrekers te praten. Onderzoeker Eiterjord: „Canada ligt er duidelijk uit. Wie weet draait het weer bij, zoals dat ook met Trumps importheffingen is gegaan. Maar op dit moment ziet het er meer uit als een bilaterale samenwerking tussen de VS en Finland.”

Om het nog eigenaardiger te maken, spreekt Kirill Dimitriëv, de man die namens president Poetin onderhandelt over een einde aan de oorlog in Oekraïne, al maanden met Trumps gezant Steve Witkoff over een Russisch-Amerikaanse samenwerking op het gebied van olie- en gaswinning in het poolgebied. Onduidelijk is nog hoe die eruit zou zien.

Voor Trump kan het evenwel aanlokkelijk zijn: geen geld uitgeven aan Oekraïne, maar investeren in zakendeals. Een nauwere band met Rusland zou bovendien een iets minder nauwe band tussen Rusland en China kunnen betekenen, zouden de VS hopen. Maar analisten in Noord-Europa waarschuwen dat de VS de juniorpartner in deze verstandhouding zouden zijn. Rusland heeft de langste arctische kustlijn, de meeste militaire bases en diepzeehavens langs die kust en het meeste materieel in dit gebied, zowel in de lucht, op zee als op de grond.

Vooralsnog is dus onduidelijk of de nieuwe ijsbrekervloot de VS moet verdedigen tegen Rusland, of juist zal worden ingezet voor samenwerking. Er zijn hoe dan ook weinig mensen die geloven dat er daadwerkelijk veertig of 48 nieuwe ijsbrekers komen. Canadese bouwers wijzen er fijntjes op dat de Amerikaanse scheepswerven niet de capaciteit en kennis hebben om ze zelf te produceren. De Amerikaanse kustwacht zelf zegt slechts acht of negen nieuwe schepen nodig te hebben. Eiterjord: „Er vliegen een hoop aantallen over en weer. Ik houd het voorlopig op twee of drie.”