De Wever wil geen ‘stoute jongen’ zijn, maar blokkeert toch EU-plan voor Russisch geld naar Oekraïne

Het België van Bart De Wever heeft, voorlopig, zijn zin gekregen. Oekraïne verkeert vooralsnog langer in financiële onzekerheid. Verder dan vage beloften kwamen de Europese regeringsleiders donderdag niet.

De Wever stond nagenoeg alleen. Maar zonder zijn steun kon geen overeenstemming tussen de leiders uit de EU-landen bereikt worden over het meest besproken onderwerp op de agenda van de Europese top: het inzetten van de bevroren Russische tegoeden om de Oekraïense geldnood te lenigen.

De Wever had en hield grote zorgen over de gevolgen van zo’n ingreep. Veel van het Russische geld in het buitenland, dat sinds de invasie van Oekraïne is bevroren waardoor het Kremlin er niet bij kan, is in België ondergebracht. Dat staat bij de financiële dienstverlener Euroclear in Brussel, op luttele kilometers van het gebouw waar de regeringsleiders hun discussie voerden.

Het zou inderdaad een majeure en ongekende ingreep zijn, erkennen ook de voorstanders van het plan. Maar Oekraïne heeft nu eenmaal snel geld nodig, geld dat de EU-landen moeilijk bijeen kunnen of willen brengen. Op de begroting gaapt een gat dat alleen de komende twee jaar al opgeteld boven de 100 miljard euro uitkomt. Ook het IMF kan zo’n bedrag niet zomaar meer uitlenen. Op de VS rekent niemand meer.

De Wever stond alleen

Het Russische gestalde geld leek een perfecte uitkomst voor een precair probleem. Dit najaar bedacht de Europese Commissie een plan, waarbij 140 miljard euro aan bevroren tegoeden zou worden gebruikt als onderpand voor een lening aan Oekraïne.

Formeel was in deze constructie geen sprake van confiscatie, al was het vooral dat: een formaliteit. Rusland zou het geld pas terugkrijgen, zo stelde de Commissie voor, als het land zou meebetalen aan de wederopbouw van Oekraïne. Een onwaarschijnlijk scenario. Linksom of rechtsom, Rusland zou betalen.

„Als het uitziet als confiscatie, ruikt als confiscatie, misschien moet je het dan ook een soort van confiscatie noemen”, zei de Wever.

Het Commissie-voorstel was verre van uitgewerkt, laat staan juridisch doortimmerd, maar vergaarde in korte tijd veel steun. De voorstanders kregen vleugels nadat bondskanselier Friedrich Merz eind september een Duitse draai inzette en het voorstel omarmde.

De Wever uitte al die tijd volop zijn twijfels: Rusland zou België met rechtszaken kunnen bedreigen, of ter vergelding tegoeden of bezittingen in Rusland in beslag kunnen nemen. Toch dacht de rest: België draait nog wel bij.

Veel van het Russische geld in het buitenland staat bij de financiële dienstverlener Euroclear in Brussel

„Vandaag nemen we de politieke beslissing om te voorzien in de financiële tekorten van Oekraïne in 2026 en 2027”, zei António Costa. president van de Europese Raad, donderdagochtend optimistisch. „Ik hoop dat ze een positieve beslissing nemen”, zei de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, die het overleg in Brussel bijwoonde, bij zijn vertrek, halverwege de middag.

In conceptteksten van de slotverklaring, die in aanloop naar elke top zorgvuldig worden voorbereid door diplomaten, stond al een uitnodiging aan de Commissie om met voorstellen te komen „met betrekking tot het mogelijke geleidelijke gebruik van de kassaldo’s die verband houden met de geïmmobiliseerde Russische tegoeden”.

Lees ook

Akkoord in zicht: Europese leiders willen Zelensky helpen met Russische miljarden

Maar De Wever kreeg niet genoeg garanties om nu al overstag te gaan. Het overleg liep vast. De zin over het gebruik van de tegoeden werd geschrapt, na veel extra onderhandelingen. In de uiteindelijke conclusie staat nog altijd dat de EU-landen zich committeren aan het adresseren van de Oekraïense geldproblemen. De Commissie wordt nu echter alleen uitgenodigd om „opties voor financiële ondersteuning” uit te werken en aan de landen voor te leggen.

België heeft meer tijd nodig, viel donderdagavond bij diplomaten uit andere landen te horen. Er is ook begrip: het gebruik van de tegoeden kent nu eenmaal risico’s, en die hangen in de eerste plaats als een albatros rond de nek van De Wever.

Grote risico’s

Tegen het einde van de avond verscheen De Wever voor de pers om nog een keer uit te leggen hoe groot de risico’s zijn. ,,Geld van een centrale bank is vergelijkbaar met een ambassade: dat raak je niet aan. We zijn op onbekend terrein. We zullen hoe dan ook bedolven worden onder rechtszaken. Moskou heeft ons gezegd dat we de gevolgen zullen ondervinden tot in de eeuwigheid – dat is lang, eeuwigheid.”

Om die risico’s voor België acceptabel te maken eist De Wever al weken garanties. Donderdagavond kwam hij met een aangescherpt lijstje. België staat sterker als ook de tegoeden elders in de eurozone aangesproken worden. Ook in Frankrijk en Luxemburg is Russisch geld bevroren. Daarnaast moet ook een land van buiten de eurozone Russische tegoeden aanpakken om reputatieschade voor de euro te voorkomen. Andere EU-landen moeten garant staan voor het geval geld terugbetaald moet worden en die garanties moeten keihard zijn.

,,Ik wil niet de stoute jongen zijn”, aldus De Wever. „Nu zegt iedereen dat ik een brave jongen ben: het lijkt wel alsof ik op mijn begrafenis ben.”

De Belgische premier erkende dat veel landen zijn zorgen echt wel begrijpen, maar toen het eropaan kwam gaven ze geen overtuigende garanties. Hij had, zei hij, zijn collega-leiders gevraagd of ze de garanties zwart op wit wilden geven. ,,Dat werd niet beantwoord met een tsunami aan enthousiasme rond de vergadertafel.”

Lees ook

Net nu de Russische economie afzwakt, treft Trump Rusland met oliesancties. Hoe hard raken die Poetin?

De Wever kreeg wel tot op zekere hoogte hulp van Christine Lagarde, de president van de Europese Centrale Bank (ECB) die was aangeschoven voor het diner. Volgens haar was het voorstel van de Commissie haalbaar, maar alleen als het geld er gegarandeerd is op het moment dat Rusland het zou kunnen claimen.

België moet in dat geval namelijk onmiddellijk 140 miljard op tafel kunnen leggen, of meer als er schadeclaims bij komen. Die zekerheid moet er zijn, anders kan het niet, zo vatte De Wever Lagarde samen.

Tijd gekocht

De meeste andere landen willen wel bijspringen door de risico’s te delen. Ze wilden zich alleen niet zomaar committeren aan het dekken van private tegoeden en bezittingen in Rusland of het gebruik van tegoeden bij banken elders in Europa – dat is weer een andere categorie dan het geld dat gestald staat bij een beleggingshuis als Euroclear. De Wever had hierop aangedrongen.

Wat nu? Als de Commissie aan de slag gaat met het uitwerken van opties is een alternatief voor de inzet van Russische tegoeden moeilijk denkbaar. De Wever heeft in de eerste plaats tijd gekocht. Tijd waarin zijn diplomaten ongetwijfeld zullen proberen zoveel mogelijk garanties binnen te slepen.

De klok tikt intussen verder: bij de volgende EU-top, half december, zal de druk om het eens te worden vele malen groter zijn. En de Europese belofte om Oekraïne vanaf het nieuwe jaar financieel uit de brand te helpen, staat na donderdagavond wél zwart op wit.