Een wonderjaar voor de Amerikaanse cinema: 1975

Steven Spielberg joeg miljoenen mensen de stuipen op het lijf met zijn haaienfilm Jaws. Robert DeNiro was te bewonderen in Taxi Driver als radicaliserende veteraan in verrot New York. Jack Nicholson speelde de privédetective die stuk loopt op corruptie in Chinatown.    

Deze films, en diverse andere klassiekers, maken 1975 tot het belangrijkste jaar uit de geschiedenis van de Amerikaanse cinema, zo betoogt  de Netflix-documentaire Breakdown 1975. Volgens regisseur Morgan Neville floreerde de cinema doordat het Amerikaanse volk dat jaar een identiteitscrisis doormaakte.

President Nixon trad af door het Watergateschandaal, het leger maakte een haastige aftocht uit Vietnam, het Church-rapport legde schokkende misdaden van de CIA bloot. Economische crisis, de misdaad groeide, de grote steden waren in verval. Het ijzeren optimisme waarop Amerikanen van oudsher hun identiteit bouwen was even weg.

Ongeveer tegelijkertijd liet Hollywood de teugels vieren, filmregisseurs als Coppola, Scorsese, Kubrick en Sidney Lumet konden hun gang gaan. De gewaagde, vaak sombere films vol seks en geweld die ‘New Hollywood’ afleverde vonden verrassend genoeg ook nog een groot publiek.  Volgens Neville weerspiegelen al die films de heersende maatschappelijke sfeer van „onrust, paranoia, en diepe soul-searching”.  

De progressieve wind die waaide kreeg al snel tegenwind uit conservatieve hoek. De fatsoenpolitie van de Moral Majority kwam op, filmacteur Ronald Reagan ging de politiek in. Amerika wilde weer in zichzelf gaan geloven. De artistieke films werden in 1976 uit de markt gedrukt door escapistische blockbusters als Rocky, zo betoogt de documentaire. Bij de Oscars werden alle sociaal bevlogen films verslagen door die optimistische boksfilm.

Jack Nicholson in ‘One Flew Over the Cuckoo’s Nest’

Grote greep

Om dit aan te tonen, maakte Neville van de documentaire een aantrekkelijke mix van nieuws- en filmbeelden, die vaak met elkaar in conversatie gaan. Network, Nashville,  One Flew Over the Cuckoo’s Nest – in Nevilles montage lijken het allemaal felrealistische reportages over de VS in 1975. Ook als ze dat niet zijn. Zijn greep is wel heel erg groot. Blaxploitation, feminisme, het ik-tijdperk – ze flitsen voorbij maar krijgen geen duidelijke plaats in het verhaal.

Bij de filmkenner begint het gaandeweg te knagen. Komen al die klassiekers wel uit dat ene wonderjaar? Nee hoor, belangrijke  bouwstenen van Nevilles betoog werden eerder of later gemaakt. Chinatown komt uit 1974, Taxi Driver, Network en All The President’s Men zijn van 1976. Veel van de sociale onrust die te zien is, dateert van eerder in het decennium, en de beschreven Republikeinse revival is eigenlijk van later.  Ik snap het wel, het is aantrekkelijk om alle films en maatschappelijke malaise van de jaren zeventig in één jaar te proppen, maar dat kost je wel je overtuigingskracht. En wat heeft Jaws er trouwens mee te maken?

Lees ook

‘One Flew over the Cuckoo’s Nest’ is 50: een slijtvast acteerduel in de psychiatrische kliniek