Enigszins beschonken Duitsers, zebrakoeien en een dieet van teflon: dit zijn de winnaars op het Ig Nobelfeest

7 uren geleden 2

Het is een vast ritueel dat daags voor de bekendmaking van de winnaars van de echte Nobelprijzen plaatsvindt. Volgeladen met clichés en vaste grappen, is de „vijfendertigste eerste” uitreiking van de Ig Nobelprijzen voor velen een feest van herkenning. Het evenement, dat wordt georganiseerd door het tijdschrift Annals of Improbable Research, viert „het ongewone, eert het fantasierijke en stimuleert de belangstelling voor wetenschap”.

Bij de officiële ceremonie in het Sanders Theatre in Cambridge nabij Boston, komen echte Nobelprijswinnaars op het podium de prijzen uitreiken aan de tien uitverkoren Ig Nobelaars. Dit jaar valt die eer te beurt aan de Nobelveteranen Esther Duflo en haar echtgenoot Abhijit Bannerji (Economie, 2019), Eric Maskin (Economie, 2007), Svante Pääbo (Geneeskunde, 2022), Moungi Bawendi (Scheikunde, 2023), en Robert Merton (Economie, 1997).

Het prijzenfestival heeft dit jaar „spijsvertering” als toevallig bij elkaar gevallen thema. Winnaars krijgen een maquette van een menselijke maag als prijs, met aan de ene kant een lachend gezicht en aan de andere kant een ontevreden gezicht om het duale karakter van dit alledaagse biologische fenomeen te benadrukken.

In voorgaande jaren kregen de winnaars naast een plastiek ook een geldprijs, traditioneel een biljet van tien biljoen Zimbabwaanse dollar. Maar de organisatie meldt dat het helaas vanwege de toenemende inflatie niet meer mogelijk is zulke valuta aan te kopen. In plaats daarvan krijgen de prijswinnaars daarom nu een stukje vochtig toiletpapier.

SpraakwaterDuitsers spreken beter Nederlands na een drankje

Beter praten dan vechten, dat zal de gedachte zijn geweest om de Ig Nobel-vredesprijs toe te kennen aan het al bijna tien jaar oude onderzoek (2017) waaruit bleek dat één alcoholconsumptie leidt tot een beter vermogen om een vreemde taal te spreken. Het ging om Duitse studenten in Maastricht die na het drinken van een glas beter Nederlands gingen spreken. De studenten hadden al hun examen NT2 gehaald (Nederlands als tweede taal). In het Journal of Psychopharmacology schrijven de Duitse, Nederlandse en Britse onderzoekers dat de Duitse studenten na drank vooral de uitspraak van het Nederlands beter af ging dan de waterdrinkers. De onderzoekers verklaren dat grotere gemak uit de ontremming die een belangrijk effect is van alcohol. Mensen durven meer. Enigszins verrassend was er overigens geen verschil in het zelfvertrouwen waarmee de Duitse studenten aan de taaltest begonnen, of ze nu water of alcohol hadden gedronken.

Uit eerder spraakwateronderzoek was al wel duidelijk dat alcoholgebruik het taalvermogen in de moedertaal verslechtert, maar dit tweedetaalonderzoek werd gedaan omdat er hardnekkige geruchten waren dat dat voor tweede talen niet gold. Het effect van flinke dronkenschap op het vreemdetaalvermogen is niet onderzocht, om ethische reden ongetwijfeld, maar mogelijk ook omdat de uitkomst zich wel laat raden.

De zaak van het positieve effect van een geringe alcoholontremming is overigens ook nog niet beslist, want zoals dat gaat in de wetenschap vond een later onderzoek (uit Groningen) helemaal geen effect, iets wat dan ook weer moeilijk te verklaren was. (Want de uitspraak van de moedertaal was in dat onderzoek weer wel duidelijk slechter.)

Hendrik Spiering

StrepenZebratactiek werkt ook voor koeien

Last van steekvliegen? Laat zwart-witte strepen op je lichaam schilderen. Dat lijkt althans een geschikte oplossing voor koeien, ontdekten Japanse onderzoekers in 2019. Nu ontvangen ze voor hun publicatie van destijds, in tijdschrift PLoS One, de Ig Nobelprijs voor biologie.

Zebrastrepen fascineren wetenschappers al lang. Eindeloos is gespeculeerd over mogelijke functies ervan: het patroon zou voor sociale herkenning zorgen, leeuwen afschrikken of helpen bij thermoregulatie. Maar het zou ook hinderlijke steekinsecten op afstand kunnen houden.

Die laatste hypothese lijkt door het Japanse onderzoek te worden onderschreven. De biologen onderwierpen zes zwarte Japanse koeien aan een experiment: beurtelings bleven ze ofwel onbeschilderd of ze werden versierd met louter zwarte strepen op hun toch al zwarte lijf óf met een zwart-wit streeppatroon.

Vervolgens werd bijgehouden hoeveel last ze hadden van insectenbeten – zowel door daadwerkelijke insecten te tellen als door te inventariseren welke insectenwerende bewegingen de koeien maakten (denk aan kopschudden, oorbijten, staartzwaaien en pootstampen). Zo ontdekten de biologen dat dazen en andere steekvliegen tot 50 procent minder vaak landden op koeien met het zebrapatroon dan op andere koeien.

Overigens zijn de Japanners niet de eerste die het nut van de zebrastrepen opmerkten: uit eerder onderzoek, uit 2016, was al bekend dat paarden met zwart-wit gestreepte dekentjes minder vaak door insecten worden gebeten dan paarden zonder die dekentjes. Dergelijke dekjes zijn minder arbeidsintensief en gewoon te koop, zij het wellicht niet in koeienformaat.

Gemma Venhuizen

fasescheidingHoe vermijd je de gevreesde mozzarella-fase in de saus?

Het klinkt zo simpel ‘pepe e cacio’, oftewel ‘peper en kaas’, maar de bereiding van deze pastasaus volgens het traditionele recept uit Lazio dat teruggaat tot de vijftiende eeuw is alles behalve eenvoudig. Waarom is het zo lastig om dit gerecht met een perfecte textuur en romigheid klaar te maken? Het blijkt allemaal te verklaren uit de natuurkundige principes van fasescheiding.

Italiaanse pasta inspireerde fysici eerder tot diepgravend onderzoek. Bijvoorbeeld rond de kwestie waarom droge spaghetti bij sterk buigen nooit in tweeën breekt, maar altijd in drie of meer stukken. Voor de verklarende theorie daarachter kregen Basile Audoly en Sebastien Neukirch in 2005 al een Ig Nobelprijs.

Maar nu is het de beurt aan de saus. Cacio e pepe maak je met fijngeraspte pecorino, flink wat grof gemalen zwarte peper en kookvocht van de pasta (bij voorkeur tonnarelli, een soort vierkante spaghetti). Toevoegen van dat kookvocht is in samenspel met temperatuur en kaas cruciaal, ontdekten Giacomo Bartolucci en zijn team in een onderzoek dat zij dit voorjaar publiceerden in Physics of Fluids. De saus mislukt als hij in de ‘mozzarella-fase’ belandt. Dat gebeurt vooral als het toegevoegde kookwater te weinig zetmeel bevat, blijkt uit een serie gecontroleerde experimenten. Te weinig zetmeel, minder dan 1 procent ten opzichte van de kaas, leidt al snel tot „systeemwijde klontvorming” en dus een mislukte saus.

Het geheim van de kok is om het pastawater eerst wat te laten afkoelen alvorens het te mengen met de kaas. Maar dat levert slechts een kleine bandbreedte voor een perfecte saus, want is de temperatuur te hoog, dan klontert het eiwit alsnog.

Het team van Bartolucci komt nu met een veiliger oplossing: laat het kookvocht eerst nog wat indampen zodat de zetmeelconcentratie stijgt (maak het water ‘risottata’ op z’n Italiaans). Dan treedt er zelfs bij 95 graden Celcius geen klontvorming meer op.

Dat maakt Bartolucci en zijn team zeer terecht winnaars van de Ig Nobelprijs voor de Natuurkunde 2025.

Sander Voormolen

DieetTeflon daagt bij aan een verzadigd gevoel

Teflon, de veelgebruikte anti-aanbaklaag in pannen, heeft geen beste naam. Neem bijvoorbeeld het op waarheid gebaseerde Dark Waters uit 2020. Die Hollywoodfilm draaide volledig om fabrikant DuPont die de schadelijke effecten van dit chemische product uit de pfas-familie jarenlang zou hebben verhuld. Diepe krassen in de aanbaklaag kunnen ervoor zorgen dat kleine schilfers pfas in het eten terechtkomen, zo is de voornaamste zorg.

Maar wat als je expres grote hoeveelheden Teflon-poeder aan je dieet toevoegt? Volgens drie Amerikaanse onderzoekers kan dat helpen bij gewichtsverlies, omdat het een verzadigd gevoel geeft zonder inname van calorieën. Het zou bovendien compleet veilig zijn.

Het winnende onderzoek verwijst naar eerder onderzoek waarin ratten een dieet voorgeschoteld kregen dat voor een kwart uit Teflon-poeder bestond. De ratten bleven gezond én verloren gewicht. Teflon gaat geen reactie aan met andere stoffen en is onmogelijk te verteren. De korrels zijn bovendien niet klein genoeg om in de bloedbaan terecht te komen.

Het plastic poeder is eenvoudig in een maaltijd te verwerken, schrijven de Amerikanen in een bijgevoegd patentaanvraag. „Een hamburgermengsel bestaande uit honderd gram vlees kan bijvoorbeeld gemengd worden met honderd gram smakeloos plastic poeder om een grotere burger te produceren.”

De gezondheidsclaims zullen niet iedereen geruststellen. Zeker omdat het geciteerde onderzoek op ratten door de fabrikant DuPont zelf is uitgevoerd. Wie Dark Waters nog herinnert uit de bioscoop, vindt dat waarschijnlijk moeilijk te verteren.

Felix Voogt

IQ-testJe bijzonderder voelen door bijzonder genoemd te worden

Narcistische types overschatten hun eigen intelligentie doordat ze zo narcistisch zijn, wordt vaak gedacht. Maar is het niet (ook) andersom, vroegen een Poolse en een in Australië werkende Canadese psycholoog zich af. Worden mensen niet (ook) narcistischer doordat ze denken dat ze intelligent zijn?

De psychologen voerden één onderzoekje uit (in 2021 gepubliceerd in Intelligence) waarin ze 361 Poolse deelnemers een IQ-testje gaven en daarna de (fictieve) feedback dat ze hoog of juist laag hadden gescoord en dat hun IQ boven- of juist ondergemiddeld was. De mensen tegen wie was gezegd dat ze een hoge score hadden, bleken daarna ook hoger te scoren op één heel specifiek subschaaltje van een narcismetest: ze voelden zich unieker dan de zogenaamd ‘lage scoorders’. De ‘hoge scoorders’ gingen niet denken dat ze geweldig waren en roem, glorie en aandacht verdienden, maar een beetje bijzonderder voelden ze zich dus wel, nadat hun was verteld dat ze een beetje bijzonder waren.

De zogenaamd ‘lage scoorders’ trokken intussen de IQ-test vaker in twijfel. Mensen die het slecht doen, geven de test de schuld, schrijven de psychologen. Maar die deelnemers hadden natuurlijk gewoon gelijk met hun wantrouwen: 97 procent van de deelnemers studeerde of had een studie afgemaakt. Die wisten zelf ook wel dat ze geen benedengemiddeld IQ hadden.

Ellen de Bruin

GeurBaby’s waarderen knoflook in de melk

Dat je van een overdaad aan knoflook uit je mond gaat stinken, en soms zelfs uit je poriën, dat laat zich empirisch vrij eenvoudig vaststellen. Maar stel je bent een jonge moeder, komen die smaak en geur dan ook in je moedermelk terecht? En zo ja, zijn baby’s happig op zulke knoflokerige melk, of juist niet? Een onderzoeksgroep uit Philadelphia zocht het uit in 1991 en wordt daar 34 jaar later voor beloond met de Ig Nobelprijs voor de kindergeneeskunde.

Het korte antwoord: ja, melk van moeders die knoflook hebben gegeten, neemt twee tot drie uur later een specifieke geur aan. Dat weten we, omdat een panel van elf volwassenen gevraagd werd om aan de melk te ruiken. Daarna werden baby’s gefilmd terwijl ze borstvoeding kregen, eerst nadat hun moeder een aantal dagen een knoflookvrij dieet volgde, en later na knoflookconsumptie. De conclusie: ook baby’s houden van knoflook, want ze zuigen langer en vaker aan de tepel. Of het de geur van de melk is die ze aanstaat, of dat toch de knoflokerige adem of lichaamsgeur van de moeder overheersend was, dat werd uit de studie niet helemaal duidelijk. Niet de melk, maar de tepel zou naar knoflook kunnen hebben geroken, suggereren de onderzoekers.

De onderzoekers vroegen zich op basis van hun bevindingen hardop af of de zuigelingen knoflook misschien lekker vinden omdat ze als foetus via het vruchtwater al werden blootgesteld aan de smaak. Van pittig eten is bijvoorbeeld bekend dat het vruchtwater en de huid van ongeboren baby’s de geur van het gerecht in de baarmoeder kunnen overnemen. En ze wierpen de vraag op wat het nut van dit gedrag kan zijn: misschien maakt moedermelk dat de geur van het dieet van de moeder de baby erop voorbereidt om later in het leven veel verschillende smaken te lusten.

Karlijn Saris

Lees het hele artikel