Fundamenteel andere boodschap van het CBS: De jarenlange daling van de criminaliteit in Nederland is ten einde

Afgelopen juni nog kregen ambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid de presentatie ‘Het beeld van de criminaliteit in Nederland anno 2025’ voorgeschoteld. De presentatie – bedoeld voor de afdeling Straffen en Beschermen van het ministerie – begint met een cartoon van Fokke en Sukke. De stripfiguren lezen in de krant dat Nederland ‘acht procent minder geregistreerde misdrijven’ kent en concluderen dat de registratie bij de Nationale Politie dus een zooitje moet zijn.

Na dat begin schotelt de beleidsadviseur die de presentatie geeft de ambtenaren een grafiek voor met als kernboodschap: „Het totaal aantal geregistreerde misdrijven is tussen 2002 en 2024 met 43 procent gedaald.” Ook in het vervolg van de presentatie, die online staat, worden de toehoorders veelvuldig gewezen op de daling van onder meer vermogens- en geweldscriminaliteit.

De presentatie, die ook effectieve ingrepen benoemt, eindigt met de conclusie dat in Nederland sprake is van „een langdurige daling van criminaliteit”. En daarmee verwoordt de beleidsadviseur van het ministerie, een perspectief dat de afgelopen jaren veelvuldig voorbij is gekomen bij de wetenschap, politiek en media.

Deze woensdag treedt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) met een fundamenteel andere boodschap naar buiten: de jarenlange daling van de criminaliteit in Nederland is ten einde. Vanaf ongeveer de eeuwwisseling nam de criminaliteit aanzienlijk af, maar die daling heeft sinds 2018 – op een coronadip na – niet doorgezet. De afgelopen jaren is zelfs sprake van een toename van onder meer verkeers- en seksuele misdrijven.

Uit de lucht valt de CBS-publicatie niet. Die is namelijk gebaseerd op door de politie geregistreerde criminaliteit, bevolkingsonderzoek naar slachtofferschap, rechterlijke uitspraken, beslissingen van het Openbaar Ministerie en ziekenhuisopnames: allemaal data die al openbaar waren. Dat de criminaliteit niet langer daalt is volgens het CBS echter een belangrijke trend. Daarom heeft de organisatie besloten de reeds bekende cijfers te combineren en in samenhang te presenteren in een nieuwe publicatie, zo licht een woordvoerder toe.

Vermogensdelicten

Dat de criminaliteit sinds 2018 niet meer daalt, blijkt uit cijfers over geweldsmisdrijven, vernielingen, drugsdelicten en vermogensmisdrijven. Met name die laatste categorie – waartoe onder meer diefstal, inbraak, fraude en oplichting behoren– is belangrijk omdat ongeveer de helft van alle geregistreerde criminaliteit uit vermogensdelicten bestaat.

En hoewel het CBS wijst op verklaringen voor de criminaliteitsdaling van de afgelopen decennia zoals vergrijzing (ouderen plegen minder misdrijven) en een daling van aan drugsgebruik gerelateerde fietsendiefstallen en auto-inbraken (verslaafden stelen om hun gebruik te bekostigen), laat het CBS in het midden waarom de daling is gestopt. De statistiekorganisatie stelt desgevraagd dat het aan andere wetenschappers is om daar onderzoek naar te doen.

In het woensdag verschenen onderzoek belicht het CBS tevens dat sprake is van een toename van een aantal delicten waaronder verkeersdelicten, seksuele en wapenmisdrijven.

De stijging van verkeersmisdrijven is mede te verklaren door een wetswijziging die de politie sinds 2017 de mogelijkheid geeft om te testen op drugs in het verkeer met een speekseltest.

Daar komt bij dat het CBS vermoedt dat maatschappelijke aandacht voor seksueel geweld bijvoorbeeld naar aanleiding van de misstanden bij The Voice of Holland een rol speelt bij de meldingsbereidheid en dus registratie van seksuele misdrijven.

Bij de toename speelt ook het registratiebeleid van de politie een rol. Indien meerdere delicten worden gepleegd die verband houden met elkaar, zoals een straatroof met een vuurwapen, wordt namelijk sinds zeven jaar niet alleen het zwaarste delict (de straatroof) maar ook het illegale vuurwapenbezit genoteerd.

Dat onder de streep de criminaliteit niet langer daalt hangt volgens het CBS echter niet samen met een nieuwe manier van registeren door de politie. Slachtofferenquêtes tonen namelijk ook aan dat de afname van de criminaliteit gestopt is. En dat maakt dat er volgens het statistiekbureau maar een conclusie mogelijk is. „Een lange daling van criminaliteit lijkt dus inderdaad ten einde.”