Had Jezus echt een baard en lang haar?

Lange bruine lokken, een halflange baard en een witte huidskleur, vaak gekleed in een lang gewaad of juist op een lendendoek na naakt hangend aan het kruis. Zo kennen de meeste westerse mensen het uiterlijk van Jezus Christus, de meest afgebeelde historische figuur wereldwijd ooit. De Bijbel en de seculiere bronnen over de christelijke Messias beschrijven echter nergens hoe Jezus van Nazareth eruit zou hebben gezien. Hoe kan het dan toch dat hij al eeuwen op deze manier wordt afgebeeld?

Eerst maar het lange haar, dat niet gebruikelijk was voor een Jood in Galilea in de eerste eeuw. „De natuur zelf leert u toch dat lang haar voor een man een schande is, terwijl het een vrouw tot eer strekt?”, schrijft Jezus’ apostel Paulus zelfs in 1 Korintiërs 11.

Joan E. Taylor, emeritus hoogleraar christelijke bronnen en jodendom van de Tweede Tempelperiode aan King’s College London en auteur van het boek What did Jesus look like?, verklaart de weelderige lokken dan ook niet historisch, maar kunsthistorisch. „Het beeld van Jezus zoals we dat nu kennen, ontstond eind vierde, begin vijfde eeuw in het Romeinse Rijk”, vertelt ze. In 312 bekeerde Constantijn zich als eerste Romeinse keizer tot het christendom en in 380 werd het de Romeinse staatsgodsdienst, na eeuwen van polytheïsme.

„Hierna waren afbeeldingen van Jezus nodig in een beeldtaal die mensen van toen begrepen”, zegt Taylor. „Goden als Zeus, Jupiter of Asclepius werden afgebeeld met lang haar, wat een teken was van hun goddelijkheid: niet mensen, maar goden hadden dit haar. Jezus werd op die manier als koning van het universum afgebeeld en Romeinen zullen dit direct in dit beeld herkend hebben. Christelijke kunstenaars putten uit het heidense repertoire van die tijd.”

Afbeeldingen uit de derde eeuw

De langharige Jezus werd erna het standaardbeeld van de zoon van God en is dat tot de dag van vandaag gebleven. „We hebben eigenlijk nooit meer achterom gekeken”, aldus Taylor. Door dezelfde dynamiek werd volgens haar Jezus ondanks zijn geboorte in wat we nu het Midden-Oosten noemen in de kunst als een Europese man afgebeeld, dus met witte huidskleur. Wie ‘Jezus’ googlet, zal zien dat dit de eeuwen erna niet veranderd is.

De meeste Joden uit de tijd van Jezus en de eeuwen hierna maakten geen afbeeldingen van mensen omdat de Tien Geboden dit verboden. Toch zijn enkele vroegere afbeeldingen uit de derde eeuw bewaard gebleven. Daarop is hij met kort, krullend haar te zien. „Dat kapsel werd geassocieerd met de Griekse god Dionysus, dus daar gebeurt eigenlijk al hetzelfde”, legt Taylor uit.

Op veel van die vroegste afbeeldingen ontbreekt de baard, die later op vrijwel alle afbeeldingen van Jezus te zien is. „Ook dit was onderdeel van hoe Romeinen goden en filosofen afbeeldden”, stelt Taylor. „Al denk ik wel dat Jezus een baard had, omdat dit normaal was voor Joden uit die tijd en streek.”

Dat Jezus een onopvallend uiterlijk zou hebben, strookt met een tekst uit het Oude Testament, waarin de profeet Jesaja spreekt van een ‘lijdende dienaar’, volgens veel christenen een vooraankondiging van Jezus als Messias. „Onopvallend was zijn uiterlijk, hij miste iedere schoonheid, zijn aanblik kon ons niet bekoren”, staat in Jesaja 53 te lezen – al zien veel Joodse theologen dit als verwijzend naar het hele volk Israël. „Daarna kun je niet meer zeggen dat hij knap was, wat wel over Mozes en David werd gezegd”, aldus Taylor. „Dan kun je juist gaan kijken naar hoe een gemiddelde Joodse man uit de eerste eeuw in Judea eruit zag.” Taylor denkt dat de historische Jezus een olijfkleurige huid, kort zwart haar, bruine ogen en een korte baard had en goedkope, eenvoudige kleding droeg. „Forensisch archeologisch onderzoek laat zien dat Joden uit toenmalig Galilea en Judea het meeste lijken op Iraakse Joden van nu”, vertelt Taylor. „Hij viel destijds niet op om hoe hij eruit zag, maar wat hij zei en deed.”

Een impressie van het uiterlijk van Jezus, zoals Joan E. Taylor zich het voorstelt.

Illustratie Joan E. Taylor