Het OM vervolgt asbestbedrijf Eternit; nabestaanden spreken van ‘doodslag op industriële schaal’

Johan Platerink was 59 toen hij last kreeg van zijn zij. Anderhalf jaar later was hij dood. Toen berichten over doden door asbestkanker vorige eeuw tot het grote publiek doordrongen, maakt hij zich al wel zorgen. „Hij zei altijd: als ik iets krijg is het dat”, zegt zijn weduwe Gea. Niet dat hij gewerkt had bij de Eternit-fabriek in Goor, waar tientallen oud-werknemers in de loop der jaren klachten ontwikkelden. Zijn oom wel. Die bracht Eternit-afval naar de boerderij in Markelo, waar Johan speelde op de bult.

Dinsdag maakte het Openbaar Ministerie (OM) bekend dat het asbestcementfabriek Eternit strafrechtelijk gaat vervolgen voor de dood van twee oud-medewerkers en een partner. Het in Goor gevestigde bedrijf, dat van 1937 tot 1993 asbest verwerkte in cement, zou werknemers tientallen jaren niet of onvoldoende hebben beschermd tegen de blootstelling aan asbestvezels. De verdenking is doodslag, waar werkgevers bij doden of ongelukken op de werkvloer doorgaans vervolgd worden voor nalatigheid. Het OM denkt dus opzet te kunnen bewijzen.

Gea is een van de acht nabestaanden van asbestslachtoffers die aangifte deden tegen de multinational Eternit. „Ze hebben ik weet niet hoeveel mensen de dood ingejaagd”, zegt ze in haar woning in Wierden. Waar lotgenoten een vaak lange lijdensweg tegemoet gingen, stierf haar man relatief snel. De behandelend arts, Henk Sinninghe Damsté, stelde de link met asbest vast. In 2019 deed Gea met zeven anderen aangifte. Volgens de nabestaanden overleden de slachtoffers door blootstelling aan asbestvezels; zij spreken van ‘doodslag op industriële schaal’.

Mesothelioom

„Terecht”, zegt longarts Henk Sinninghe Damsté in een zonnige tuin in het Twentse Delden. „Eternit wist waar het mee bezig was.” Sinninghe Damsté werkte in de jaren tachtig als beginnend longarts in Almelo. Hij had een bijzondere interesse in longvliesaandoeningen, en het aantal patiënten met een zeldzame vorm van kanker viel hem op. Tijdens zijn opleiding in Utrecht zag Sinninghe Damsté één geval van mesothelioom/longvlieskanker per jaar, in Twente zeker vijftien. Mesothelioom is een vorm van kanker die „onlosmakelijk verbonden is met asbest”.

Foto Eric Brinkhorst

Een bedrijfsarts van Eternit belde de longarts op. „Of wij de publieke discussie over mesothelioom en asbest wat konden afremmen”, zegt Sinninghe Damsté. Het bedrijf kreeg steeds meer vragen van medewerkers en omwonenden. Dat asbest dodelijk is, was al vanaf de jaren vijftig bekend. Maar bij welke toepassingen? Ook mensen die destijds woonden aan wegen waar asbest in was verwerkt, ontwikkelden vormen van kanker. „Met mooi weer zoals vandaag stoft ’t lekker op en adem je het zo in”, aldus Sinninghe Damsté.

In november 2019 deed het Comité Asbestslachtoffers, waar Sinninghe Damsté als medisch adviseur aan verbonden is, aangifte namens asbestslachtoffer René de Vries. Hij overleed in 2020 aan de gevolgen van asbestkanker.

Wie wil je straffen? Wat wil je voorkomen?

Het OM vervolgt drie van de acht zaken die in 2019 zijn aangespannen. In vijf gevallen zijn slachtoffers voor 1976 blootgesteld aan asbest; bedrijven kunnen niet vóór dat jaar voor mogelijk strafbare zaken worden gedaagd. Dat is ook het geval bij Johan Platerink. Mid-jaren zeventig ging hij met Gea samenwonen en verliet hij de Markelose boerderij waar hij was opgegroeid.

‘Spiegel van het lichaam’

Volgens advocaat Bob Ruers van het comité Asbestslachtoffers, kortstondig SP-senator in 2019, zijn in de loop van die tijd zeker honderdvijftig ex-werknemers, familieleden en omwonenden van Eternit overleden door blootstelling aan asbest. Een secretaresse en directielid overleden ook aan asbestkanker. Sinninghe Damsté omschrijft het typische ziekteverloop als volgt. „Je stikt vanbinnen, de kanker vormt langzaam een soort harnas om je longen en hart. Het is een vreselijke lijdensweg.”

„De longen zijn de spiegel van het lichaam,” zegt Sinninghe Damsté. Daaraan kun je precies zien wat er speelt in de omgeving. Twente kende meer fabrieken die met asbest werkten. ‘Waar heeft u gewerkt?’, was altijd zijn eerste vraag. Het merendeel van de patiënten kwam bij Eternit vandaan. Waarom er geen zaken zijn tegen andere bedrijven in de regio kan Sinninghe Damsté makkelijk verklaren. Ze bestaan niet meer, er is niemand aansprakelijk te houden.

Advocaat Daan Doorenbos, die Eternit vertegenwoordigt, stelt dat er geen bestuurders aansprakelijk worden gesteld door het OM. De vervolgingsbeslissing „is heel eigenaardig”, zegt hij. „Wie wil je straffen? Wat wil je hiermee voorkomen?” Het gebruik van asbest is sinds 1993 niet meer toegestaan. „De tijdgeest van toen was dat je de risico’s van asbest kon beheersen”, zegt hij. „Daar heeft Eternit in meebewogen.” Om daarin „na een halve eeuw opzet te zien, gaat mij veel te ver”.

Volgens hem is er „een interessante discussie te voeren over verjaring, waarheidsvinding en over de rol van de overheid die dit gezien, geweten en toegestaan heeft”. Het bedrijf is ook nooit weggelopen voor zijn verantwoordelijkheid, aldus Doorenbos. In civiele procedures zijn schadeloosstellingen en schadevergoedingen toegekend. „Oorzaak en gevolg is in medisch verband echt anders dan in het juridisch-strafrechtelijke”, zegt hij.

Ook Gea Platerink is gecompenseerd door het bedrijf. Ze moest aantonen dat haar man opgroeide op een boerderij, aan de hand van foto’s van kleine Johan op de asbestberg. De zus en vader van Johan overleden aan longkanker, voordat bij Johan asbestkanker werd vastgesteld. Het is zes jaar sinds haar eigen aangifte. Voor Johans dood zal niemand worden vervolgd, weet ze. „Ik begrijp dat je het ooit moet afsluiten. Maar natuurlijk ga ik naar de zitting.”