Het rood-wit-blauw in stadions: troost, verbondenheid of protest tegen immigratie?

Na zeventien minuten voetballen komen de rood-wit-blauwe vlaggen te voorschijn. Het is zaterdagavond, RKC speelt een thuisduel tegen Almere City, en net als in veel andere stadions hebben ook fans in Waalwijk besloten stil te staan bij het overlijden van de 17-jarige Lisa. Een minuut lang klappen ze, voor het meisje dat half augustus tijdens een fietstocht in Duivendrecht werd vermoord.

Het is een herhaling van wat een week eerder in de Johan Cruijff Arena voor het eerst gebeurde, bij een competitieduel tussen Ajax en Heracles. Fans van de Amsterdamse club organiseerden dat moment om hun afschuw uit te spreken over geweld tegen vrouwen. Terwijl het hele stadion applaudisseerde, haalden supporters van de harde kern ook toen Nederlandse vlaggen tevoorschijn. Ze vormden er een kruis mee. „RIP Lisa”, stond op een begeleidend spandoek.

Dat in het Mandemakers Stadion voetbalfans zo’n zelfde statement willen maken, hoort RKC al in de week voorafgaand aan de wedstrijd tegen Almere. „Een paar kopstukken” uit de aanhang melden zich met het plan bij supporterscoördinator Jesaja Oppier, de man die een ‘brug’ vormt tussen het bestuur van de Brabantse club en zijn (fanatieke) fans. Hij ziet geen bezwaar. „Ik dacht: wat vlaggen en een doek met ‘Lisa’, wat kan dat nou voor kwaad?”

Wel is er vooraf discussie over, zegt Jurgen Cools, die de rol van Oppier tot een paar maanden geleden vervulde. Want een klein deel van de aanhang vindt het gebruik van vlaggen niet gepast, merkt hij in discussies. Ze vrezen dat de herdenking van Lisa een „rechts tintje” gaat krijgen. Omdat de verdachte van de moord een asielzoeker is, en omdat door vlaggen al snel de indruk van een politiek statement wordt gewekt.

Wat dat gevoel versterkt, is dat in het verleden wel vaker mensen „op gruwelijke wijze zijn vermoord”, hoort Cools. „Ook hier in de regio, maar toen hebben we dat niet gedaan. Ga je straks dan ook Nederlandse vlaggen omhoog houden als iemand wordt vermoord door zijn witte buurman?”

Die tegenargumenten vinden geen gehoor. Cools en Oppier merken allebei dat het besluit feitelijk al is genomen. „Er werd gewoon aangegeven: we gaan dit doen”, zegt Oppier. De groep die het plan steunt, is dan al „zo’n 150 man” groot. Cools brengt nog in of de supporters echt „zoiets politieks” in een voetbalstadion willen doen, heel ongebruikelijk in het Nederlandse voetbal. „Toen zeiden ze: voor ons is dit geen politiek punt.”

‘De schijn tegen’

Voor veel andere supporters kwam het massale vlagvertoon vorig weekeinde wél als een verrassing. Zo dook de nationale driekleur niet alleen op op bij RKC, maar ook bij PSV, ADO Den Haag, Top Oss, FC Volendam, NAC, PEC Zwolle, Fortuna Sittard en in de uitvakken van NEC, AZ, Feyenoord en Telstar. Op sommige van die plekken klonken bovendien spreekkoren – „AZC, weg ermee” – of toonden supporters een Prinsenvlag, de oranje-wit-blauwe vlag uit de tijd van de Tachtigjarige Oorlog, tegenwoordig een symbool van extreemrechts. Donderdag tijdens de zeventiende minuut van de interland van Oranje vond opnieuw een herdenking plaats, opnieuw met vlaggen.

De belangenbehartiger van voetbalsupporters, Supporterscollectief Nederland, was van die plannen vooraf niet op de hoogte, aldus voorzitter Frank Kriellaars. Datzelfde zeggen de voorzitters van de grootste supportersverenigingen van ADO, NEC en PSV.

Het kan volgens de supportersvereniging van PSV en het Supporterscollectief Nederland alleen maar betekenen dat het initiatief afkomstig is van „sfeergroepen”: informele groepen uitermate fanatieke supporters die nadrukkelijk op de voorgrond treden in stadions, met eigen kleding, veel gezang en veel spandoeken. Ook omdat de Nederlandse vlaggen vooral zichtbaar waren in de vakken waar ultragroeperingen zitten, zegt Kriellaars.

Een ongecoördineerde actie van eenlingen was het dus allerminst. Zo is op de website van de B-Side Rats, de harde kern van NAC, bijvoorbeeld terug te lezen hoe voor- en tegenstanders al het hele weekend een discussie voeren over het meenemen van vlaggen naar de wedstrijd van zondag.

Tussen fanatieke supporters van clubs onderling is wel degelijk afstemming geweest over de acties, zegt ook een supporterscoördinator van een grote Nederlandse club, die alleen anoniem zijn verhaal wil doen. Datzelfde hoorde ook Ron Nagtzaam, die bij FC Volendam dezelfde functie vervult. „Dit was een soort landelijke actie van supportersgroepen.” Nagtzaam kreeg naar eigen zeggen pas tien minuten voor de aftrap een seintje.

Wij willen dat iedereen zich welkom voelt, en daarom moet je wegblijven bij politieke statements

Een dergelijke actie is „heel ongewoon” in Nederlandse stadions, zegt Kriellaars. Supportersverenigingen en clubs proberen volgens hem juist politiek uit de stadions te houden. „Wij willen dat iedereen zich welkom voelt, en daarom moet je wegblijven bij politieke statements.” Kriellaars benadrukt dat hij de beweegredenen van de vlaggendragers niet kent, maar dat de actie door de Nederlandse driekleur „wel een beetje de schijn tegen” krijgt. „Dit leek overduidelijk een signaal.”

Ook James Montague kan zich weinig vergelijkbare momenten in Nederland herinneren, zegt hij. Montague is auteur van Tussen de ultra’s, een boek over de fanatiekste supportersbewegingen wereldwijd. Na de moord op politicus Pim Fortuyn zag hij „een dergelijk grote, collectieve emotie” ook, op de tribunes bij Feyenoord. „Maar dat is het enige voorbeeld dat ik zo kan bedenken.”

De vlag gekaapt

Toch is het een misvatting om de Nederlandse voetbalsupporter als „apolitiek” te bestempelen, meent hij. „Alles wat je op spandoeken leest of in stadions hoort: het is allemaal een afspiegeling van wat leeft onder fans. Van hun overtuigingen.”

Het is dan ook geen wonder dat de afschuw over de moord op Lisa daar nu klinkt, zegt Montague. „Dit is de grootste gebeurtenis van dit moment, de gruwelijke moord op een jong meisje. Dan is het logisch dat mensen een plek zoeken om hun gevoel, hun verdriet, te uiten.”

Tegelijkertijd valt het Montague op hoe in reacties op populaire ultraplatforms deze gebeurtenis wordt aangegrepen om „angst te zaaien over immigratie, voor asielzoekers”. Zulke geluiden zijn een spiegel van wat er onder de leden leeft, zegt hij. En die leden zijn veelal jonge mannen, een groep die in veel landen sterk verrechtst in hun politieke opvattingen. Het gevaar is volgens hem dat de tragedie van Lisa nu „wordt gekaapt” om radicaal rechts gedachtegoed te verspreiden.

De nationale vlag groeit nu uit tot een drager daarvoor. Weloverwogen, zegt Montague. „Dat zie je nu ook in Engeland, waar mensen uit protest overal het Sint-Joriskruis op schilderen. Onder het mom van: je mag tegenwoordig niet meer trots zijn op je vlag. Dat is natuurlijk nonsens. Want ze doen dit niet om te tonen dat ze trots zijn op hun land, maar om zich af te zetten tegen de ander. Zulke groepen weten heel goed wat ze doen. Het is listig, want hoe kun je nou tégen je vlag zijn?”

‘AZC, weg ermee’

Clubs aarzelen hoe ze op het vlagvertoon moeten reageren. Ajax wil überhaupt niet op het voorval ingaan, Feyenoord, NAC en PSV verwijzen naar voetbalbond KNVB. Top Oss en de supporterscoördinator van FC Volendam benadrukken dat de Nederlandse vlag gewoon is toegestaan. De regels van de KNVB verbieden alleen racistische of discriminerende uitingen in stadions, en daarvan is bij rood-wit-blauw geen sprake.

Supporterscoördinatoren zeggen er niet meer dan een mooi gebaar in te zien, een massale steunbetuiging van voetbalfans na een gebeurtenis die de hele maatschappij heeft geschokt. „Dit was iets van: wij als Nederlanders”, zegt de supporterscoördinator van een grote Nederlandse club. „Meer niet.” Dat zegt ook Nagtzaam van FC Volendam: „Als er spandoeken zijn met een racistische tekst erop, dan wordt dat niet toegestaan. Maar dit waren vlaggen en er stond verder niks op. We moeten het niet groter maken dan het is.”

Bij Feyenoord, TOP Oss en NEC klonk „AZC weg ermee”

Die uitleg is minder goed vol te houden voor clubs bij wie het protest verder ging dan de Nederlandse vlag . In het uitvak van NEC en AZ zwaaiden supporters met de Prinsenvlag, bij Feyenoord, TOP Oss en NEC klonk „AZC weg ermee”. Op de tribune van ADO hing een vlag met de tekst: „Nederland sta op, genoeg is genoeg.”

Bij NAC Breda was op de tribune een zwarte vlag van ‘Defend Europe’ te zien, een kledingmerk geïnspireerd op een rechts-radicale beweging tegen migranten. Een Nederlandse variant van het merk, ‘Defend Holland’, gaat op social media aan de haal met afbeeldingen van de vlaggen in stadions. Daarbij wordt verwezen naar nieuwe asielzoekerscentra die zijn geopend en wordt opgeroepen om op 20 september naar het Malieveld in Den Haag te komen. Daar vindt dan een demonstratie plaats tegen asielzoekers.

Van de clubs waar de actie verder ging dan alleen de Nederlandse vlag wilden alleen ADO en AZ reageren op vragen van NRC. In de ogen van de Haagse club was de actie louter „een steunbetuiging”, aldus een woordvoerder. AZ zegt begrip te hebben voor de emoties van fans na de moord van Lisa, maar zich ook samen met de KNVB en de belangenverenigingen voor clubs in het betaald voetbal te beraden op een gezamenlijk standpunt ten aanzien van het vlagvertoon. Een woordvoerder van de nationale voetbalbond laat weten dat alle clubs het erover eens zijn dat „dergelijke politieke uitingen niet in de stadions thuishoren.”

Bij de officiële supportersgroepen heerst ongemak over de actie, die een vertoning die een troostend karakter moest hebben nu een andere nasmaak heeft gegeven. „Met de Prinsenvlag ga je verder dan de schijn van”, zegt Kriellaars, voorzitter van Supporterscollectief Nederland. „Ongeacht of je het eens bent met de boodschap of niet, is het belangrijk dat politiek uit stadions blijft.” Bij RKC zit supporterscoördinator Oppier niet te wachten op een nieuwe actie en discussie. „We moeten niet elke keer vlaggen gaan tonen of een statement maken. Voor nu is het even klaar.”