Hoe een bezuiniging van 1 miljard op ambtenarij een allegaartje dreigt te worden

5 uren geleden 1

Zeker vijf ministeries schuiven tot de helft van de bezuinigingen op ambtenaren af op uitvoeringsorganisaties. Onder meer de Dienst Justitiële Inrichtingen (11 miljoen euro) en politie (13 miljoen euro) moeten eraan geloven. Dat blijkt na vragen van NRC en uit stukken die gepubliceerd zijn rond de Voorjaarsnota. In het hoofdlijnenakkoord beloofde de coalitie de uitvoering juist te „ontzien” bij de bezuiniging op ambtenaren.

De bezuinigingsronde was eerst bedoeld om het aantal ambtenaren in de Haagse torens terug te dringen door efficiënter te werken, maar nu dreigt het een allegaartje te worden. Ministeries willen niet meer alleen op ambtenaren bezuinigen, maar bijvoorbeeld ook op ict-apparatuur, duurzaamheidssubsidies én dus de uitvoeringsorganisaties. Een uitgewerkt plan om de overheid efficiënter te laten werken, laat al een jaar op zich wachten.

Kaasschaaf

Het groeiende aantal ambtenaren en de toegenomen inhuur van consultants van de afgelopen jaren moest van het kabinet-Schoof worden teruggedrongen met 22 procent. In euro’s vertaalde zich dat in de boeken in een bezuiniging van 1 miljard euro vanaf 2029.

Voormalig NSC-partijleider Pieter Omtzigt hekelde al jaren de hoeveelheid communicatiemedewerkers en de gegroeide externe inhuur. De uitvoering daarentegen, mocht niet de dupe worden, vonden de coalitiepartijen. Uit eerdere bezuinigingsrondes was de conclusie getrokken: te hard bezuinigen op uitvoering gaat ten koste van contact en goede hulp.

Het totaalbedrag van 1 miljard euro is verdeeld per ministerie, op basis van de hoogte van de apparaatskosten, zegt een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken, dat eindverantwoordelijk is. De apparaatskosten zijn bijvoorbeeld de kosten voor het aantal werkende ambtenaren en de benodigde apparatuur per ministerie.

Hoe ministeries het hun toebedeelde bedrag ophalen, mogen zij zelf weten. Bij de Voorjaarsnota moest duidelijker worden hoe de bezuiniging vorm zou krijgen, in ieder geval voor de eerste 250 miljoen die dit jaar moet worden opgehaald.

Uit de stukken en na vragen van NRC blijkt nu dat twee ministeries beogen in 2029 bijna de helft van het bedrag op te halen bij de uitvoering. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid boekt 45 miljoen van de 99 miljoen euro aan bezuinigingen bij uitvoeringsinstanties UWV en SVB. Het ministerie van Justitie en Veiligheid, waar op papier ook de uitvoeringsorganisaties van Asiel en Migratie onder vallen, haalt 51 miljoen van de 110 miljoen euro dat het moet besparen op bij ‘organisaties’: onder andere de politie, de Dienst Justitiële Inrichtingen en het COA, maar ook de Hoge Raad (een organisatie die niet onder uitvoering valt).

Bij de ministeries van Economische Zaken, Financiën en Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur gaat het om ongeveer een kwart van de doelstellingen.

Ontzien

Het is nog onduidelijk hoe die uitvoeringsorganisaties het geld gaan vinden. Een woordvoerder van Financiën schrijft dat hoewel de uitvoeringsorganisaties moeten bezuinigen, de dienstverlening aan burgers en bedrijven wordt „ontzien”. Wel moeten ze geld besparen „door slimmer en efficiënter te gaan werken.”

Een Justitie-woordvoerder benadrukt: „Verhoudingsgewijs wordt de uitvoering zoveel mogelijk gespaard en ligt het grootste deel bij het bestuursdepartement.”

Papieren personeelsmagazine

Doordat verantwoordelijk minister Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken, NSC) de beslissingen waar te besparen aan haar collega-ministers overlaat, is er veel geoorloofd – zolang de ministeries het geld maar ophalen.

Naast uitvoering kondigt een ministerie onder meer het afschaffen van een papieren personeelsmagazine aan. Een ander ministerie wil het aantal fysieke werkplekken terugdringen. Zo wil het ministerie van Binnenlandse Zaken zeker 57 miljoen euro – van de 121 miljoen euro in de taakstelling – bezuinigen op de gezamenlijke diensten die voor alle ministeries werken, bijvoorbeeld op het gebied van ict en vervoer.

Bij een ander ministerie worden congressen of onderzoeken geschrapt. Er wordt ook bezuinigd op beleid, zoals op de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed of op subsidies voor de energietransitie van de gebouwde omgeving.

Controlefetisjisme

Volgens Zeger van der Wal, bijzonder hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit Leiden, is een bezuiniging op de ambtenarij hoognodig: de overheid lijdt aan „controlefetisjisme”, zegt hij. „Er is een overmaat aan controle, overhead en bureaucratie binnen de overheid, waar best op bezuinigd kan worden”, aldus Van der Wal.

Hij plaatst daar wel een belangrijke kanttekening bij: er moet een strategie achter liggen. En juist dat mist Van der Wal in de plannen van minister Uitermark. „Met een strategie maak je duidelijk waar je voor kiest: ‘dit doen we wel, en dit doen we niet, of niet meer’.”

Van een ‘systeemverandering’, zoals minister Uitermark de taakstelling eerder noemde in een brief aan de Kamer, is moeilijk te spreken, vinden Van der Wal en ook Roel Bekker, oud-topambtenaar en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Leiden.

Bekker ziet dat er nu vooral gebruik wordt gemaakt van de kaasschaafmethode: alle ministeries leveren iets in, zonder dat er drastische beslissingen worden genomen. „Jammer”, vindt Bekker, „want daar gaat de productiviteit niet van omhoog en zo vermijd je kiezen”.

Misschien komt de strategie nog, denkt Van der Wal, maar: „Het kabinet is nu wel al bijna een jaar bezig, dan verwacht je dat er in de tussentijd al een strategie had moeten liggen”.

Het kabinet is nu bijna een jaar bezig, dan verwacht je dat er in de tussentijd een strategie had moeten liggen

In een reactie laat minister Uitermark weten dat ze naar maatregelen kijkt om de regeldruk van organisaties te verminderen. „Het uitgangspunt is dat de kwaliteit van de uitvoering geen nadeel mag ondervinden van de taakstelling”, aldus minister Uitermark.