Met een onderzoek naar Israëls handelen in Gaza voert de Europese Unie de druk op

De voorraad goodwill waarop Israël in de westerse wereld kan bouwen, slinkt snel. Na de schok van de Hamas-aanvallen op 7 oktober 2023 kon Israël rekenen op vergaande internationale solidariteit. De verwijten van schending van humanitair recht en de volgens velen onmenselijke behandeling van de bevolking van Gaza hebben die saamhorigheid ondermijnd. De druk neemt toe.

De Europese Unie gaat onderzoeken of Israël nog wel voldoet aan de normen voor humanitair recht die in een Associatieverdrag zijn vastgelegd. Dat klinkt als een kleine bureaucratische stap en zal niet per direct tot meer voedsel en noodhulp in Gaza leiden, maar het is een duidelijk signaal aan Israël, aldus minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC) die het initiatief nam voor het onderzoek.

De situatie in Gaza is catastrofaal

Europa geeft „een heel duidelijk signaal af dat het ons echt menens is”, zei Veldkamp dinsdag in Brussel na afloop van een vergadering van ministers van Buitenlandse Zaken „We zijn echt heel bezorgd over de humanitaire situatie in Gaza.” De EU zegt volgens Veldkamp ook tegen Israël dat het „nu” moet stoppen met de militaire actie en dat het land de humanitaire blokkade volledig moet opheffen.

„De situatie in Gaza is catastrofaal”, zei EU-buitenlandchef Kaja Kallas. „Er moet onmiddellijk hulpverlening op gang komen op grote schaal, want dat is nodig.”

‘Ontoelaatbaar’ offensief

Een aantal grote landen voerde de druk op de regering-Netanyahu de afgelopen dagen al op. De leiders van Frankrijk, Canada en het Verenigd Koninkrijk riepen Israël maandag in een gezamenlijke verklaring op de militaire operaties in Gaza te staken en snel meer humanitaire hulp toe te laten. Een weigering zou niet zonder gevolgen blijven, waarschuwden de drie. Het VK brak dinsdag ook onderhandelingen over een vrijhandelsakkoord met Israël af en ontbood de Israëlische ambassadeur, om protest aan te tekenen tegen het „ontoelaatbare” offensief in Gaza.

Voordat hij de vergadering in ging, leek Veldkamp er niet zeker van dat hij in de afgelopen weken voldoende steun had vergaard voor zijn onderzoek. „De zorg die Nederland heeft over de situatie in de Gazastrook wordt heel breed in de EU gedeeld”, maar Veldkamp zei ook dat een onderzoek „door sommige lidstaten als te groot wordt ervaren. Dat gaan we zien.” Uiteindelijk bleek er een grote meerderheid voor te zijn, aldus Kallas. Volgens internationale persbureaus stemden negen landen tegen: Duitsland, Hongarije, Tsjechië, Italië, Griekenland, Cyprus, Litouwen, Kroatië en Bulgarije.

Nadat Israël eerder negen vrachtwagens met hulpgoederen het belegerde gebied had binnengelaten, volgden dinsdag nog eens honderd vrachtwagens, meldden de Verenigde Naties. De afgelopen elf weken hield Israël álle hulp tegen. Het land houdt vast aan zijn lijn dat de oorlog eindigt als Hamas de wapens neerlegt en de 58 gijzelaars vrijlaat. Vermoedelijk zijn nog ongeveer 23 gijzelaars in leven.

Hoelang het onderzoek gaat duren, is nog onduidelijk. Maar het kan betekenen dat de EU langzaam in de richting van serieuze maatregelen wordt gedreven. Als de conclusies van het onderzoek slecht uitvallen, kan de EU daar moeilijk omheen. De EU is hopeloos verdeeld als het gaat om Gaza, net zoals veel coalitieregeringen en de Europese bevolking.

Eerder onderzoek

Eigenlijk is een apart onderzoek naar mogelijke schending van humanitaire beginselen helemaal niet nodig. Eind vorig jaar onderzocht de buitenlandse dienst van de EU het handelen van Israël ook al eens. Toenmalig EU-buitenlandchef Josep Borrell vroeg de speciale vertegenwoordiger voor de mensenrechten van de EU, Olof Skoog, om een onderzoek. In het rapport, gedateerd op 11 november 2024, wordt het gedrag van Israël in Gaza, op de Westelijk Jordaanoever en in Libanon beschreven.

Negen landen stemden tegen het onderzoek: Duitsland, Hongarije, Tsjechië, Italië, Griekenland, Cyprus, Litouwen, Kroatië en Bulgarije

Het is in essentie een opsomming van onderzoek en conclusies van andere instellingen, waaronder het Bureau van de Hoge Commissaris voor vluchtelingen van de VN, het Internationaal Gerechtshof en de aanklager van het Internationaal Strafhof. Skoog waagt zich niet aan eigen conclusies. Maar na de gortdroge opsomming kan een lezer niet anders dan constateren dat Israël op talloze punten het internationaal humanitaire recht heeft geschonden.

Het rapport werd niet gepubliceerd, wel opperde Borrell een week later in zijn laatste vergadering met Europese ministers het Associatieverdrag op te zeggen. Zijn voorstel werd toen snel van tafel geveegd, onder andere door minister Veldkamp.