Hoe is de kersttrui toch zo iconisch (en ironisch) fout geworden?

De kersttrui is soms leuk fout en soms écht fout.

Waarom zijn die kersttruien op de foute-kersttrui-borrel reden tot lachen, gieren, brullen, maar kunnen ze tegelijkertijd ook een ultieme afknapper zijn?

En waar komt de kersttrui eigenlijk vandaan?

Dronken kerstmannen, zingende kerstbomen, glitters en teksten als If you jingle my bells I’ll give you a white Christmas: het is weer tijd voor de foute kersttrui. Van ugly sweater parties tot ugly sweater marathons: in december wordt het gezellig samenzijn massaal opgedragen aan dit toch wel afzichtelijke kledingstuk. Hoe lelijker, hoe beter. Iedereen trekt er een aan, iedereen doet mee en iedereen heeft het ontzettend gezellig.

Althans, meestal. Want dezelfde verbindende trui kan ook verkeerd uitpakken. Zoals bij Mark Darcy in de film Bridget Jones’s Diary (2001). Hij is verantwoordelijk voor misschien wel de beroemdste foute kersttrui uit de filmgeschiedenis. ‘Ding dong’, zegt Bridget nog verlekkerd als ze hem van de achterkant op een feestje ziet staan. Maar dan draait hij zich om en verschijnt het lachende gezicht van een rendier inclusief rode neus op zijn borst. Ze is meteen afgeknapt.

Ding dong.

Ingetogen geometrisch breimotief

Er zijn nu grofweg twee categorieën kersttruien te onderscheiden: de klassieke en de foute hysterische. Wie aan het kerstdiner verschijnt in een peperdure trui van high fashion merken als CELINE of Miu Miu of met ingetogen geometrisch breimotief, maakt vermoedelijk een andere indruk dan iemand in een kersttrui met I’m Sexy And I Snow It erop van SillySanta. Toch kan juist die klassieke, ingetogen kerstrui worden gezien als de voorloper van de foute kersttrui.

De ‘klassieke’ kersttrui gaat terug tot de negentiende eeuw en is te herkennen aan geometrische patronen. Die waren niet alleen praktisch (herhaling en overlappende lagen isoleren goed) maar spraken ook tot de verbeelding. De Selbu-trui, met zijn achtpuntige roos, ontstond in 1857 in Noorwegen en groeide uit tot een nationaal symbool; in IJsland kreeg de ‘lopapeysa’ — een trui met een cirkelvormig patroon rond de hals — die status na de onafhankelijkheid in 1944. Wie deze truien droeg, hield zich warm én hoorde ergens bij.

Wintertrui in Noorse stijl.

Wintertrui in IJslandse stijl.

Ook buiten het hoge noorden vielen de truien in de smaak. Na de Tweede Wereldoorlog werden ze opgepikt door de skiënde elite. Hollywoodsterren en andere welgestelden verschenen graag stijlvol op de piste. De handgemaakte truien uit het westelijke hoge noorden ademden winterse exotiek en gaven hun dragers, zoals de Amerikaanse acteur Gary Cooper en Tyrone Power, een extra laagje exclusiviteit en klasse.

De motieven waren winters, maar nog niet expliciet kerstachtig. De achtpuntige roos staat in het christendom misschien symbool voor wederopstanding, maar oogt op een Noorse trui vooral als een onschuldige sneeuwvlok. En de patronen van de lopapeysa kunnen doen denken aan bergen en vulkanen. In de jaren vijftig en zestig, toen Kerst vooral in de Verenigde Staten steeds commerciëler werd, werden de figuren letterlijker. Rendieren en dennenbomen werden nu samen met de geometrische patronen gecombineerd. Zo verschoof de trui van winter naar Kerst, en van exclusief naar gezellig. De kersttrui – of  jingle bell sweater zoals de trui toen nog werd genoemd – was geboren.

Hysterisch en overdadig

Pas in de jaren tachtig groeide de kersttrui uit tot een uitgesproken modefenomeen. In films als National Lampoon’s Christmas Vacation (1989) en Scrooged (1988), en in series als Cheers en ALF, doken kersttruien massaal op. De trui was niet langer subtiel en klassiek, maar hysterisch en overdadig,  precies zoals het modebeeld van dat decennium. Eigenlijk waren de jaren tachtig één grote schreeuwende kersttrui.

Die hoogtijdagen waren van korte duur. In de minimalistische jaren negentig en vroege jaren nul gold wat ooit mooi was ineens als lelijk en ouderwets. Kersttruien veranderden van rol. In bijvoorbeeld de series Friends en Home Improvement en dus in Bridget Jones werden ze niet langer gedragen door de hele cast, maar belandden ze bij de buitenbeentjes zonder stijl en smaak.

De kersttrui was geen mode meer, maar het symbool van de ietwat aandoenlijke eenling (vaak een man) zonder smaak. En daarmee: fout. Totdat hij leuk-fout werd. Dat omslagpunt kwam in 2002, een jaar na de beruchte rendiertrui van Mark Darcy, toen twee Canadese studenten de eerste Ugly Christmas Sweater Party organiseerden. Hoe lelijker de trui, hoe beter, was het concept. En dat sloeg aan. Het feest groeide in de jaren daarna uit tot een jaarlijks evenement met duizenden bezoekers.

Sociaal mijnenveld

Sindsdien wordt de foute kersttrui massaal omarmd, zij het ironisch. In 2011 werd Ugly Christmas Sweater Day in het leven geroepen. Datzelfde jaar kwam Dolce & Gabbana met een collectie ‘ugly sweaters’ van duizenden euro’s per stuk. En sinds december 2015 deelt de Amerikaanse presentator en comedian Jimmy Fallon in het Amerikaanse praatprogramma The Tonight Show jaarlijks extreem foute kersttruien uit aan zijn publiek.

De foute kersttrui belichaamt daarmee wat de kersttrui eigenlijk al sinds de negentiende eeuw is geweest: een dresscode voor de groep. De trui brengt, zoals het hoort bij Kerst, mensen samen. Of dat nu IJslanders zijn in lopapeysa’s, een gezin rond de kerstboom, rijke beroemdheden op de piste of dronken studenten op een ugly sweater party.

Foto Streetstyleshooters / Getty Images

Het klinkt als een mooie kerstboodschap. Maar hoe gezellig de foute kersttrui ook oogt, hij is tegelijk een sociaal mijnenveld. In zijn kersthit ‘Ugly Sweater’ zingt Jimmy Fallon: „I was the only one in an ugly sweater. Red in the face, it don’t get better. Pretty clear I’m no trend-setter. I’m the only one in an ugly sweater.” De ironie van de foute kersttrui werkt alleen zolang iedereen meedoet. Wie de dresscode mist, zoals Mark Darcy of Jimmy Fallon, wordt uitgelachen. Waar groepen ontstaan, vallen er onvermijdelijk ook mensen buiten.

De kersttrui is dus niet fout op zich, maar omdat de groep dat zegt. De foute kerstrui laat zien wat mensen misschien wel het liefste willen, zéker met Kerst: ergens bijhoren. De mooiste kerstgedachte zou natuurlijk zijn dat we daar geen foute kersttrui voor nodig hebben. Maar het maakt het wel een stukje makkelijker.