Hoge Raad maakt eind aan fiscale trucs van brillenketen Hans Anders

Bijna 10 miljoen euro klinkende winst maakte brillenketen Hans Anders in 2010. Maar nadat de keten in 2011 werd overgenomen was het direct over met de zonnige cijfers. Het Nederlandse moederbedrijf leed in de jaren erna miljoenenverliezen, jaar in, jaar uit. Niet omdat het zo enorm slecht ging met de verkoop van glazen en monturen; de rode cijfers waren hoofdzakelijk een gevolg van de financiële constructie die bij de overname was opgetuigd.

De mogelijkheden voor dit soort financiële loodgieterij werden vrijdag door de Hoge Raad ingeperkt. Daar was de hoogste rechter kritisch over de manier waarop Hans Anders op papier kosten maakte.

Van de 215 miljoen euro die de kopers in 2011 voor Hans Anders betaalden, belandde een fors deel van de overnameprijs als schuld op de balans van de keten zelf. Hans Anders leende dit geld van de nieuwe eigenaren tegen een rente van 10 procent. Daardoor sloegen de winsten om in verliezen en hoefde Hans Anders minder winstbelasting af te dragen. Sterker, de brillenketen kreeg voortaan geld terug van de fiscus.

De Belastingdienst had direct problemen met de gang van zaken, de inspecteur accepteerde niet dat Hans Anders de kosten van de lening bij zijn aandeelhouders volledig aftrok voor de vennootschapsbelasting. Al snel vertaalde dat meningsverschil zich in juridische procedures waar de Hoge Raad vrijdag als eindrechter een klap op gaf.

Kerstboom

De hoogste rechter houdt een eerdere uitspraak van het gerechtshof in stand dat een moederbedrijf van Hans Anders over het boekjaar 2011-2012 ten onrechte de rente aftrok en zo minder belasting betaalde. Kern van die uitspraak is dat de rechter het financiële bouwwerk afwijst dat private equity dikwijls gebruikt.

Bij de overname in april 2011 werden diverse nieuwe vennootschappen opgericht om de deal mee vorm te geven: een nieuwe moeder, een tussenholding en een bv van waaruit juridisch gezien het bod werd uitgebracht. Deze kerstboom kwam onder een Luxemburgse ‘grootmoeder’ te hangen die leningen verstrekte om een deel van de overnamesom te betalen.

De rechter noemt de lening van de aandeelhouders een „onzakelijke lening”, want het zijn alleen fiscale redenen die hieraan ten grondslag liggen. Op die manier werd de winst „geërodeerd” en hoefde het concern geen winstbelasting te betalen. De Hoge Raad houdt in stand wat het gerechtshof eerder al vaststelde: de lening maakt deel uit van een „vooropgezet plan” waarbij twee Luxemburgse vennootschappen „geen andere rol” hebben dan „fungeren als doorgeefluik”. Het zijn „nutteloze leningen”, bedoeld om een kunstmatige kostenpost te creëren. De handelwijze is in strijd met de wet, er is sprake van belastingontduiking, de rechter spreekt in dit verband van „winstdrainage”.

Hoge Raad spreekt van een ‘vooropgezet plan’ om ‘nutteloze leningen’ te gebruiken voor ‘winstdrainage’, met belastingontduiking als doel

Het uithollen van de Nederlandse winst door de aftrek van rentelasten door buitenlandse partijen is een bekend fenomeen, zegt fiscalist Dennis Nijssen van advocatenkantoor Dirkzwager. Volgens hem maakt het arrest van vrijdag veel los onder deskundigen en private equity-partijen. „Dit geeft de belastingdienst meer ruimte om in de toekomst de aftrek van rente bij overnameconstructies af te wijzen.” Hij zegt dat ieder belastingplichtige zich aan de letter van de wet moet houden, maar dat je als belastingplichtige ook moet aanvoelen als je in strijd met de bedoeling van de wet handelt. „Dat principe lijkt de Hoge Raad nu wel op te rekken.”

Voor de brillenketen heeft het geen gevolgen, zegt een woordvoerder van Hans Anders. „Wij zijn hier een lijdend voorwerp. Dit raakt niet de werkmaatschappij Hans Anders in Gorinchem maar gaat om de aandeelhouders van Hans Anders van destijds.”

Volgens het ministerie van Financiën is een handvol vergelijkbare zaken nog onder de rechter en is het de laatste jaren door een aantal wetswijzigingen al lastiger geworden om dergelijke constructies op te tuigen.

Relatief dure leningen

Belastingvlucht onder opticienketens is overigens een al langer bekend gegeven. NRC publiceerde eerder over de fiscale route van Specsavers via Guernsey.

In het boekjaar 2011-2012, waarop het arrest van vrijdag betrekking heeft, kreeg Hans Anders 6 ton terug van de belastingdienst. De jaren erna liepen die bedragen rap op. In 2014 maakte de fiscus 2 miljoen over, het jaar erop bijna 4 miljoen en in 2016 bedroeg de belastingteruggave 6 miljoen euro. De snelle groei van de rentelasten werd mede veroorzaakt door relatief dure leningen waarbij de rente bij de hoofdsom werd opgeteld, een andere veelgebruikt instrument van ingroeileningen door private equity.

Wat de uitspraak voor de jaren na 2012 betekent is onduidelijk. Het ministerie van Financiën geeft geen commentaar op individuele belastingplichtigen.

En de eigenaren die met de „nutteloze leningen” hun voordeel behaalden, zijn bovendien al lang vertrokken. De brillenketen is de laatste jaar gretig verhandeld onder investeerders. In 2011 verkocht investeringsfonds Gilde – toen onderdeel van de Rabobank – Hans Anders aan Alpinvest en het Franse Alpha Private Equity Funds. Die verkochten het in 2017 aan collega 3i en sinds vorig jaar is Hans Anders in handen van KKR, de Amerikaanse investeerder die schuldconstructies zo’n beetje heeft uitgevonden met de roemruchte overname van koekjes- en tabaksfabrikant RJR Nabisco in 1989.

Wel duidelijk is dat pensioenfondsen enthousiast meededen in dit overnamespel. De overnameconstructie in 2011 liep via investeringsfondsen die naar het recht van belastingparadijzen als Jersey en Delaware waren opgericht. Onder de geldschieters bevonden zich pensioenfondsen uit diverse landen. Nederlandse pensioenfondsen waren sowieso betrokken via Alpinvest, een private equity-partij die tot 2011 in handen was van de twee grootste pensioenfondsen van Nederland: ambtenarenpensioenfonds ABP en Pensioenfonds Zorg & Welzijn (verpleegkundigen).

Met medewerking van Egbert Kalse