Hubble ziet gevolgen van galactisch geweld: Verstoord sterrenstelsel NGC 1511 maakt overuren

Op zo’n 50 miljoen lichtjaar afstand woedt een kosmisch trekspel. De Hubble-ruimtetelescoop legde het spectaculaire resultaat vast: sterrenstelsel NGC 1511, vervormd en tot intense stervorming aangezet door haar lompe buren.

Een galactische buurt waar je niet wilt wonen

Op het eerste gezicht is NGC 1511 een sierlijk, ‘edge-on’ – dus van de zijkant bezien- spiraalstelsel in het sterrenbeeld Kleine Waterslang (Hyi). Maar schijn bedriegt. Dit is geen vredig gelegen eenzaat in de ruimte, maar een kosmische slagveld regio. Op een afstand van ongeveer 50 miljoen lichtjaar is dit sterrenstelsel het middelpunt van een gravitationeel trekspel met diens buren, wat heeft geleid tot een chaotisch, maar adembenemend schouwspel van stervorming en verstoringen in de vorm:

De Hubble-ruimtetelescoop legde dit composietbeeld vast van het edge-on spiraalstelsel NGC 1511. De blauwe gloed wordt veroorzaakt door jonge, hete sterren, terwijl de rode en roze gebieden waterstofgas markeren dat oplicht door intense stervorming. Donkere banden van stof doorkruisen de schijf, die tekenen van vervorming vertoont. Foto: ESA/Hubble & NASA, D. Thilker. Klik hier voor een zoombare versie van deze foto, klik hier voor de hoogste kwaliteit download (.tif) van deze foto, of hier om deze foto in ESASky hemel browser te bekijken.

De oorzaak van de chaos: een ‘disruptieve buur’

NGC 1511 reist niet alleen door de ruimte. Het maakt deel uit van een kleine groep met twee begeleidende sterrenstelsels: NGC 1511A en NGC 1511B. Vooral de interactie met NGC 1511B is in het verleden heftig geweest. Waarnemingen tonen een smalle brug van neutraal waterstofgas die de twee stelsels verbindt – het kosmische equivalent van een touw dat tijdens een gevecht is blijven haken. NGC 1511B is zelf uitgerekt en vervormd door de ontmoeting, en er zijn zelfs aanwijzingen dat NGC 1511 in het nog verdere verleden een ander klein begeleidend stelsel volledig heeft verstoord.

NGC 1511, het stelsel waarover dit artikel spreekt, heeft in zijn omgeving twee buren; ESO 55-5 als NGC 1511A (in deze afbeelding als ‘ESO 55-5’, een SBa type stelsel) en NGC 1511B (in deze als ‘ESO 55-6’, een SBcd stelsel), welke in het verleden gedacht worden de vorm van NGC 1511 te hebben gemaakt wat deze nu is; een chaos, door er langs te zijn bewogen en gravitationeel interacteerde. Afbeelding: Digitized Sky Survey / Donald Pelletier / CCA 4.0

Een stervormingsexplosie als gevolg

Die kosmische botsingen en bijna-botsingen zijn niet alleen destructief, maar ook een enorme bron van creatie. De zwaartekrachtverstoringen hebben het gas binnenin NGC 1511 samengeperst, wat heeft geleid tot een ware starburst: een uitbarsting van stervorming. De vreemde lussen en pluimen in de schijf van het sterrenstelsel zijn waarschijnlijk het resultaat van deze eerdere interacties. De helderroze gebieden op de Hubble-foto zijn de kraamkamers waar dit gebeurt; enorme wolken van geïoniseerd waterstofgas die oplichten onder het intense ultraviolette licht van pasgeboren sterren.

Waar Hubble de gloed van heet gas en jonge sterren vastlegt, kijkt de James Webb ruimtetelescoop door het stof heen. Zijn infraroodopname onthult de onderliggende structuren van deze stervormingsfabriek:

De James Webb ruimtetelescoop observeerde NGC 1511 in het mid-infrarood (filter F770W). Deze enkele kanaalopname, gemaakt met het MIRI-instrument, legt andere details vast dan optisch licht, zoals de verdeling van warm stof. Foto: NASA/ESA/CSA JWST MIRI; Adam Leroy et al. / Meli thev / CCA 4.0

Het stelsel in een notendop

In het Hubble-de Vaucouleurs classificatiesysteem voor sterrenstelselmorfologie staat NGC 1511 bekend als een ‘SAa (pec: HII)’-type. De ‘S’ staat voor spiraal, de ‘A’ geeft aan dat het een niet-gebalkt stelsel is, en de kleine ‘a’ duidt op zeer strak gewonden spiraalarmen en een prominente centrale verdikking (bulge). Het achtervoegsel ‘pec’ (van peculiar, eigenaardig) en ‘HII’ in NASA/IPAC’s Extragalactische Database verraden diens opmerkelijk actieve staat met veel stervormingsgebieden.

In dit Hubble-de Vaucouleurs ‘vorkdiagram’ geeft de pijl de positie aan van een SAa-stelsel zoals NGC 1511. Dit type heeft strak gewonden spiraalarmen en geen centrale balk. Afbeelding, bewerking van: Antonio Ciccolella / M. De Leo / CCA 3.0

Een levend laboratorium voor galactische evolutie

Voor astronomen is NGC 1511 dan ook een levend laboratorium. Door dit soort interacties te bestuderen, leren ze hoe galactische botsingen het lot van sterrenstelsels vormgeven – van het aanjagen van stervorming tot het volledig opslokken van kleinere begeleiders. De dans tussen NGC 1511 en haar buren is nog lang niet afgelopen, en biedt een voorproefje van de verre toekomst, wanneer onze eigen Melkweg zal samensmelten met de Andromedanevel. Het universum mag dan leeg lijken, het is allesbehalve vredig.

De afgelopen decennia zijn er prachtige foto’s gemaakt van interstellaire nevels, sterrenstelsels, planeten, andere hemellichamen en in de ruimtevaart. Ieder weekend halen we een indrukwekkende ruimtefoto uit het archief. Genieten van alle foto’s? Bekijk ze op deze pagina. Heb je zelf bijzondere (astro)foto’s die je wil delen met ons? Stuur ze in via ons mailadres o.v.v. ‘Ruimtefoto’!