In het SBS-debat is het deze keer Geert Wilders die het moeilijk heeft

1 dag geleden 3

Geert Wilders klinkt kortaf. „Je moet”, zegt hij tegen een medewerker van SBS, „het water bijvullen”. Het lijsttrekkersdebat is donderdagavond nog niet begonnen, er is alleen nog maar een foto gemaakt van de deelnemers: behalve Wilders ook Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA, VVD-leider Dilan Yesilgöz en CDA-leider Henri Bontenbal. Maar Wilders’ glas is al half leeg. Het is deze verkiezingscampagne het eerste debat waar hij aan meedoet en net als de anderen ziet hij er gespannen uit.

Timmermans glimlacht veel in het debat, ook als er niets grappigs lijkt te zijn. Bontenbal sluit af en toe zijn ogen en houdt die een paar seconden dicht. Yesilgöz beweegt veel, het kost haar soms moeite om er bij de anderen tussen te komen en dan geeft ze bijna steeds hetzelfde non-verbale commentaar: ze schudt met haar hoofd.

SBS-presentator Wilfred Genee had gezegd dat ze het over wonen, asiel en migratie en over zorg gingen hebben. In eerdere tv-debatten was het daar ook al over gegaan, maar nu pas deed Wilders ook mee, en zíjn partij staat in de peilingen bovenaan.

Weglopen of niet?

De eerste vraag van Genee aan hem is: „Blijft u de hele avond of loopt u eerder weg?”

Dat is wat de andere lijsttrekkers van hem willen weten: waarom had hij het kabinet laten vallen? Daar hebben Bontenbal, Timmermans en Yesilgöz zich op voorbereid en dit is hun eerste kans om dat op televisie tegen hem te zeggen, zes dagen voor de verkiezingen. Maar het is ook meteen duidelijk dat ze proberen om rustig te blijven. Ze weten allemaal: kiezers willen geen ruzie zien, die willen horen hoe problemen worden opgelost. Twee jaar geleden was er in het SBS-debat steeds door elkaar heen geroepen, en die beelden krijgen ze nu weer te zien in de herhaling. Genee heeft een emmer water klaargezet en op tafel ligt een rode toeter. Voor als het weer misgaat.

Twee jaar geleden had een PVV-kiezer in het publiek het Timmermans moeilijk gemaakt: ze kon, zei ze, het eigen risico van de zorg niet meer betalen. Timmermans beloofde een halvering van de armoede in Nederland en „stap voor stap” een einde aan het eigen risico. Maar Wilders werd die avond haar held: hij beloofde haar dat het eigen risico meteen zou worden afgeschaft. Dat hij daarna met 37 zetels ruim de grootste partij werd, werd achteraf ook toegeschreven aan het SBS-debat.

En daar stond hij weer. Er was een kabinet gekomen met de PVV, maar zelfs de halvering van het eigen risico was nog niet gelukt. En nu had Wilders het moeilijk. Volgens hem was het afschaffen mislukt „omdat er geen politiek draagvlak” voor was. De andere drie riepen er samen doorheen: „Nee, nee, nee.” Zo zat het volgens hen níét. De PVV had het niet voor elkaar gekregen.

En ze bleven hem vragen stellen. Wat hadden zijn ministers dan wél bereikt? Bontenbal wilde iets concreets horen, hij praatte door Wilders heen. Waren het de borden die minister van Asiel Marjolein Faber had willen plaatsen bij asielzoekerscentra? De lintjes voor vrijwilligers die ze niet had willen tekenen? Wilders praatte door, maar leek niet op zijn gemak. En al helemaal niet toen Genee vroeg of hij Faber opnieuw minister zou maken als zijn partij weer in een kabinet kwam. Dat wist hij nog niet zei Wilders, maar ze was volgens hem „niet gediskwalificeerd”. Tot die tijd had het publiek vaak hard voor hem geklapt. Maar nu werd hij uitgelachen.

Dat irriteerde Wilders. „U kunt hier allemaal wel heel hard gaan lachen over onze minister van Asiel. Maar ga er maar aan staan. Ze is tegengewerkt van alle kanten.”

Het is een zwak moment van Wilders, Bontenbal ziet het. „Slachtoffergedrag”, zegt de CDA-leider drie keer achter elkaar.

Drie tegen een

Aan het begin van het debat had de ene na de andere lijsttrekker mogen uitleggen waarom samenwerken met Wilders er niet in zat. Yesilgöz zei wat ze al wekenlang zegt: dat Wilders een wegloper is en dat dat een „patroon” is geworden. Timmermans begon over „principiële” bezwaren: Wilders’ uitspraken over de islam. Bontenbal noemde de „politieke chaos”, Wilders had „twee keer de kans gekregen”.

Wilders zelf keek naar beneden. Het was drie tegen een. Al was dat niet het doel van de anderen. Dit debat met Wilders was hun kans om zichzelf neer te zetten als zijn grote tegenstander en als de volgende premier van Nederland. In de peilingen zitten Timmermans en Bontenbal het dichtst in de buurt van de PVV. Timmermans praatte in het hele debat veel. Bontenbal minder: hij leek zijn momenten te kiezen met zorgvuldig voorbereide zinnen. Toen Timmermans – „het kan niet” – en Wilders – „het kan” – door elkaar heen aan het praten waren over een asielstop, wees Bontenbal naar Wilders en zei: „Dit is de Efteling.” Alsof Wilders er niet meer toe deed, en hij richtte zich tot Timmermans. Aan de GroenLinks-PvdA-lijsttrekker had hij nog „wél een paar vragen”.

Yesilgöz dacht ook een moment gevonden te hebben om zichzelf te onderscheiden van de anderen. Het ging over asiel en migratie. Harm Oosthoek uit Rotterdam, in het publiek, had tegen de lijsttrekkers gezegd dat hij zich „een vreemde in zijn eigen stad” voelde en volgens Yesilgöz had Wilders daar geen oplossing voor, maar de andere twee ook niet. „Het lijkt wel alsof ik hier de enige met ballen ben. Dóé dan ook iets.”

Wilfred Genee riep: „Die was ingestudeerd.” Wilders vroeg: „Waar zijn die ballen dan?” Hij lachte hard.

Lachen om Rob Jetten

Ze lachten alle vier toen het over Rob Jetten van D66 ging. Genee deed alsof die in de gang stond, om de plaats van Wilders in te nemen als die zou weglopen. Jetten had zó graag willen meedoen. „Hij staat steeds om de hoek te kijken”, zei Genee.

In het publiek had Truus Zoutenbier (71) de lijsttrekkers een vraag gesteld over de zorg: ze vond dat mensen met geld méér moesten betalen en arme mensen minder. Zijzelf had geluk, zei ze, en ze wees naar haar tweelingzus Marianne die naast haar zat: die had meer geld en hielp haar soms. Truus Zoutenbier leek vooral blij te zijn met het antwoord van Timmermans, die zei dat „mevrouw Yesilgöz” het eigen risico wilde verhogen naar 440 euro per jaar. Zijn partij wilde dat halveren en de zorgpremie verminderen. Eerst knikte alleen Truus Zoutenbier, even later klapten de zussen allebei voor hem.

In de hal, buiten de studio, zegt Truus Zoutenbier dat ze op de Partij voor de Dieren stemt, haar zus op BBB. Maar de lijsttrekkers van PVV, CDA, VVD en GroenLinks-PvdA waren hun meegevallen. „Ze zijn veel menselijker dan je zou denken.” De zussen hadden gezien hoe vriendelijk die tijdens de reclamepauzes met elkaar waren omgegaan. „Maar toen de camera’s weer aan gingen, gingen ze weer strijden tegen elkaar.” Dat snapten ze wel. „Ze willen winnen, hè.”

Lees het hele artikel