Is het een goed idee om de Russische tegoeden in te zetten in Oekraïne? Vijf obstakels

Het ‘Euroclear-dossier’ domineert al weken het Europese debat. Dat draait om het plan om de in de EU bevroren Russische tegoeden in te zetten als een lening aan Oekraïne, dat zijn begroting voor 2026 en 2027 niet rond krijgt. De Europese Commissie zet om Kyiv financieel en militair te steunen – ook al lijken alle oplossingen te stuiten op obstakels.

België, dat het leeuwendeel van de Russische tegoeden op zijn grondgebied ziet gehuisvest bij het Brusselse effectenbewaarhuis Euroclear, blijft kritisch. Premier Bart De Wever – waarschuwend voor grote risico’s – krijgt steeds meer bijval uit financiële, juridische en academische hoek.

Maar in het politieke debat blijft de Rusland-route aantrekkelijk, ondanks het nodige getouwtrek. Donderdag start een Europese top in Brussel waarop duidelijkheid moet komen over het te kiezen pad, én de financiële garanties die andere lidstaten bereid zijn aan België te geven.

Om die route te verstevigen beroept Europa, meldden internationale persbureaus vrijdag, zich op een noodwet die ervoor moet zorgen dat de sancties tegen Rusland, waaronder het , . Het is van belang dat die activa geblokkeerd blijven, want alleen dan kunnen ze worden uitgeleend aan Europa als onderpand voor een lening aan Oekraïne. Worden ze gedeblokkeerd dan komen ze weer in Russische handen. 

het Europese sanctiepakket tegen Rusland (dat in februari 2022 van kracht ging) elke zes maanden opnieuw worden bevestigd. Hiermee ontneemt de EU Hongarije, dat geen voorstander is van militaire of financiële aan Oekraïne, de kans om het bevriezen van tegoeden in de toekomst te vetoën. Het besluit is een eerste stap richting het gebruik van de tegoeden.

Groot bijkomend voordeel, dat politiek zwaar weegt: de rekening komt niet bij de Europese burger te liggen

Als reactie eist de Russische centrale bank maandag via een rechter in Moskou een schadevergoeding van omgerekend 196 miljard euro van Euroclear. De bank noemt het besluit „onwettig” en „beschadigend” omdat ze haar tegoeden en effecten niet meer kan gebruiken, schrijft de bank op de eigen website. Dit voedt de heikele discussie rondom het inzetten van de Russische tegoeden richting de Europese top deze week.

‘Krachtig signaal’

Oekraïne heeft volgens berekeningen van het Internationaal Monetair Fonds de komende twee jaar 135 miljard euro extra nodig om haar begroting rond te krijgen, van reguliere uitgaven tot investeringen in het militaire apparaat en wederopbouw. Brussel wil, door de Russische tegoeden in te zetten, Kyiv bijstaan met , en doet een beroep op internationale bondgenoten zoals het Verenigd Koninkrijk, Canada en de VS voor het overige deel.

Bij de herstel-lening zoals de Commissie die beoogt, worden de bevroren Russische tegoeden in Europa uitgeleend aan de EU en ingezet in Oekraïne. Brussel gaat er daarbij van uit dat Kyiv het geleende geld terugbetaalt nadat het herstelbetalingen heeft ontvangen van Rusland, in een vredescenario waar Rusland als verliezer uit de bus komt.

. Dat klinkt velen als ‘rechtvaardig’ in de oren, met Rusland als agressor. Groot bijkomend voordeel, dat politiek zwaar weegt: de rekening komt niet bij de Europese burger te liggen. Het is daarnaast, door het besluit te nemen met een gekwalificeerde meerderheid, een relatief snelle oplossing. En, in de woorden van Von der Leyen en bondskanselier Friedrich Merz: Europa stuurt een „krachtig signaal” naar Poetin.

Toch kent de inzet van Russische tegoeden ook keerzijden. Welke obstakels zijn er?

Obstakel 1Afwijzende positie van Euroclear

Effectenbeheerder Euroclear is een cruciale schakel in het mondiale financiële systeem, met zo’n 40.000 miljard euro aan geparkeerd geld van centrale banken, vermogensbeheerders en andere grote investeerders. Het Brusselse financiële bedrijf is als de „toegangspoort tot de Europese kapitaalmarkten”, aldus , hoogleraar financieel recht aan de KU Leuven, telefonisch tegen NRC. Wie van buiten de EU wil beleggen op een Europese beurs of in Europese overheidsobligaties dient een effectenrekening aan te houden bij Euroclear [of het Luxemburgse Clearstream], verduidelijkt Colaert.

Euroclear is van meet af aan fel tegen de Brusselse plannen, omwille van reputatieschade. De Leuvense politicoloog Steven Van Hecke stelde eerder in NRC dat het inzetten van de Russische tegoeden „het begin van het einde” voor Euroclear zou betekenen als veilige haven voor het parkeren van geld. De top van Euroclear sluit een rechtszaak tegen de EU ‘niet uit’ als het plan wordt doorgezet. Ondertussen ligt het bedrijf zelf onder een juridisch vergrootglas, nu de centrale bank in Rusland Euroclear voor de rechter daagt.

obstakel 2Ondermijning financieel vertrouwen Europa

Hoewel het leeuwendeel van de Russische tegoeden bij Euroclear (185 miljard euro op een totaal van zo’n 210 miljard) staan geparkeerd, staat er ook nog zo’n 7 miljard euro gestald bij Belgische banken, rapporteerde de Financial Times. Ook in Frankrijk staat circa 18 miljard euro aan Russische tegoeden geparkeerd, naast Duitsland (circa 200 miljoen), Cyprus, Zweden en Luxemburg.

Experts, waaronder Colaert, wijzen erop dat bij beslaglegging van de Russische tegoeden een precedent wordt geschept dat ondermijnend kan zijn voor het financiële vertrouwen in Europa. Daarnaast loopt de EU risico als de bevriezing van het Russische geld wordt opgeheven en het geld niet snel genoeg terug kan worden terugbetaald. Door de bevriezing van de tegoeden via een noodwet voor onbepaalde tijd te verlengen, hebben de Oekraïne-gezinde EU-lidstaten dit risico verkleind: niemand kan dan de tegoeden direct opeisen.

obstakel 3Economische schade niet te overzien

De Belgische Premier Bart De Wever vreest al langer scherpe repercussies en financiële claims van Rusland, met boetes die kunnen oplopen tot ver boven de ‘uitgeleende bedragen’. De grootste zorg is wat er gebeurt indien Rusland weer aanspraak kan maken op het bevroren geld, voordat Oekraïne de leningen heeft terugbetaald. Ook leeft er bij veel experts een zeer reële twijfel: hoe aannemelijk is het dat Rusland zal overgaan op herstelbetalingen aan Kyiv?

Als Euroclear en de EU er, in het geval van juridische noodzaak of bij het uitblijven van herstelbetalingen in het kader van een vredesdeal, niet in slagen de miljarden onmiddellijk terug te , dreigt de rekening bij de Belgische belastingbetaler terecht te komen.

België hamert daarom op Europese garanties, die de Commissie ook wil inbouwen. Niet alle lidstaten zijn daartoe bereid. Zo stelde Tsjechië zaterdag „geen garanties af te geven en geen geld uit te geven” voor de financiering van Oekraïne. De EU kan bij onvoldoende waarborgen ook geld lenen, maar daar is unanimiteit van de lidstaten voor nodig – een onwaarschijnlijk scenario. Eerder gaf de ECB al te kennen niet op te willen treden als bank van lening aan Oekraïne.

obstakel 4Juridisch niet waterdicht

Hoewel de Commissie inzet op de noodwetprocedure, blijft het risico bestaan dat een rechtbank de herstel-lening nietig verklaart.

In het geval van de noodwet kan de Europese Commissie in buitengewone omstandigheden samen met een gekwalificeerde meerderheid van EU-landen maatregelen treffen, daarbij langdurige wetgevingsprocedures omzeilend. De Belgische premier Bart De Wever vond een beroep op de noodwet vorige week nog discutabel. „Welke noodtoestand is er in Europa? Ik ken die niet, wij zijn niet in oorlog, er is geen pandemie. Dit is buitenlandbeleid, sanctiebeleid, en dat vergt evengoed unanimiteit”, stelde De Wever. Hij voegde toe: „Ik ben er redelijk zeker van dat het Europees hof dat ook zo zal vaststellen.”

Japan en de VS hebben zich uitgesproken tégen het inzetten van de Euroclear-tegoeden in Oekraïne

Ook al besluit de EU tot permanente sancties tegen Rusland, dan kan dit evengoed worden aangevochten. De Hongaarse premier Viktor Orbán stelde vrijdag dat de EU „de Rubicon oversteekt” door naar de noodwet te grijpen. Hij stelde daarbij „alles in het werk te zullen stellen om de rechtmatige situatie te herstellen”.

obstakel 5Geen geopolitiek draagvlak

De Wever sluit niet uit dat België juridische stappen zal ondernemen mocht de EU bij meerderheid de Euroclear-tegoeden inzetten, zonder tegemoet te komen aan de Belgische bezorgdheden. Een dergelijk besluit zou ook het onderlinge vertrouwen tussen de Europese lidstaten geen goed doen. Vooralsnog lijkt België bijval te krijgen van Italië, Bulgarije en Malta.

In bredere geopolitieke context hebben Japan en de VS zich uitgesproken tégen het inzetten van de Euroclear-tegoeden in Oekraïne. Zo zou de VS in verschillende Europese landen hebben gelobbyd de tegoeden in te zetten bij een vredesakkoord tussen Kyiv en Moskou, suggererend dat de tegoeden van pas komen bij door de VS geleide naoorlogse investeringen.

De politieke druk komt op een moment waarbij de trans-Atlantische verhoudingen onder hoogspanning staan, en maakt het Europese besluit over de tegoeden deze week nog gevoeliger.