Italiaanse beren worden stilaan ‘tam’ en dat komt misschien door de mens

Bruine beren in de Apennijnen zijn een van de meest geïsoleerde berenpopulaties ter wereld. Maar hoewel ze geen contact hebben met hun neefjes en nichtjes elders in Europa, komen ze wel vaak in contact met de mens. En dat lijkt ze misschien ‘tammer’ te maken dan beren in andere regio’s.

Al zo’n 1.500 jaar leeft de Apennijnse bruine beer volledig afgescheiden van andere Europese beren. In die tijd heeft het dier ogenschijnlijk geleerd om in relatieve vrede met de mens te leven. De beren hebben namelijk de reputatie kleiner en minder agressief te zijn dan andere beren in Europa en daarbuiten.

Tot nu toe was onduidelijk of dit gedrag aangeleerd was of dat er iets fundamentelers aan de hand was. Onderzoekers van de Universiteit van Ferrara hebben nu aangetoond dat dat laatste wellicht het geval is. Ze deden dit door het volledige genoom van de Apennijnse bruine beer in kaart te brengen en het te vergelijken met DNA van beren uit Slowakije en Noord-Amerika.

Wat blijkt: de Italiaanse beren hebben genetische kenmerken die in verband worden gebracht met minder agressief gedrag. Met andere woorden lijkt er een vorm van ‘natuurlijke selectie op vriendelijkheid’ te hebben plaatsgevonden.

Mens is wellicht de oorzaak

In elke groep beren zijn sommige dieren van nature wat brutaler en andere juist schuwer. Als mensen consequent de brutale beren doden, bijvoorbeeld omdat die vaker in conflict komen met dorpsbewoners of vee aanvallen, dan krijgen de schuwe beren meer kans om zich voort te planten. Hun nakomelingen erven die aanleg voor schuwheid. Herhaal dit proces honderden jaren lang en je krijgt een populatie die genetisch is voorgesorteerd op minder agressief gedrag.

De onderzoekers vonden aanwijzingen dat precies dit scenario zich heeft afgespeeld. Er waren bijvoorbeeld veranderingen in genen als DCC en SLC13A5. Die zijn bij andere dieren betrokken bij de ontwikkeling van het zenuwstelsel en zijn gelinkt aan tamheid. De meeste van deze veranderingen zitten niet in de coderende delen van het DNA, zo blijkt, maar in de regio’s die bepalen hoe sterk genen tot uiting komen. Zie het als volumeknoppen voor bepaalde eigenschappen, die doorheen de eeuwen steeds verder zijn opengedraaid.

Een beetje zoals de Habsburgers

De keerzijde van deze aanpassing is dat de Apennijnse beren genetisch verarmd zijn. Dat is eigenlijk gewoon een eufemisme voor inteelt. Meer dan 66 procent van hun genoom bestaat uit stukken DNA die identiek zijn geërfd van beide ouders. Bij Slowaakse beren ligt dat percentage tussen de 7 en 26 procent.

Het gevolg: de beren in deze regio lopen grote gezondheidsrisico’s. Bovendien zijn er maar een vijftigtal Apennijnse beren over. Is uitsterven dan slechts een kwestie van tijd? Niet per se, zeggen de onderzoekers. Volgens hen hebben juist de aanpassingen aan de nabijheid van mensen ervoor gezorgd dat deze beren het überhaupt hebben overleefd.

Toch een kanttekening bij dit onderzoek

De onderzoekers hebben twintig beergenomen geanalyseerd. Voor genetisch onderzoek is dat redelijk, maar het is eigenlijk nog steeds een kleine steekproef. Ook is het lastig om in zo’n kleine, geïsoleerde populatie definitief vast te stellen of genetische veranderingen het gevolg zijn van selectie door mensen, of simpelweg van toeval. In kleine populaties kunnen zeldzame varianten ook door puur geluk vaker voorkomen, een proces dat genetische drift heet.

Daarnaast is het verband tussen de gevonden genetische varianten en daadwerkelijk gedrag indirect. De onderzoekers hebben niet gemeten hoe agressief individuele beren zijn en dat gekoppeld aan hun DNA. Ze baseren zich op eerdere studies bij andere dieren waarin deze genen een rol speelden bij tamheid. Of dat bij beren precies zo werkt, is niet bewezen.

Desalniettemin kan dit handige info zijn voor natuurbeschermers. Als populaties van grote roofdieren worden geherintroduceerd, zou het verstandig kunnen zijn om rekening te houden met gedragseigenschappen. Een populatie van wat schuchtere dieren zou immers minder conflicten met mensen kunnen opleveren.

We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Bruine beer met gereedschap gespot en Beren minder bloeddorstig dan gedacht: ze eten liever plantaardig voedsel en leven daardoor langer. Of lees dit artikel: Het gaat goed met de ijsbeer. Nou ja, soort van | COP30.

Uitgelezen? Luister ook eens naar de Scientias Podcast: