Kun je als vrouw veilig hard lopen in de publieke ruimte?

Gone for a run, een filmpje van nog geen anderhalve minuut, begint onschuldig. Een jonge vrouw gaat hardlopen. Ze ritst haar fleecevest dicht en stopt AirPods in haar oren. Via de bebouwde kom rent ze naar een weiland dat uitkomt op een smal bospad, met aan weerszijden begroeiing. In de verte doemt een bruggetje op. Hé, staat daar een man met een hoodie?

Langzaam loopt de vrouw naar de brug, om vlak ervoor het tempo op te schroeven. Ze kijkt de man in het voorbijgaan niet aan, maar de kijker ziet hoe hij haar nakijkt terwijl ze haar weg naar de bewoonde wereld zoekt. Dan verschijnt een tekst in beeld: „Twee op de drie vrouwen zijn tijdens het hardlopen wel eens lastiggevallen. 92 procent maakt zich zorgen over de eigen veiligheid. Zeg niet langer dat vrouwen moeten zorgen voor hun veiligheid. Maak een eind aan gendergerelateerd geweld.”

Die 92 procent komt uit een enquête van Adidas onder 4.500 jonge vrouwen in negen landen. Het andere cijfer komt uit een enquête van de universiteit van Manchester onder zo’n vijfhonderd vrouwen die regelmatig in die omgeving hardlopen. De cijfers lijken op een trend te wijzen, maar het gaat niet om uitgebreid kwalitatief onderzoek – waarover straks meer.

Cathy van Ingen, hoogleraar kinesiologie aan de Canadese Brock University, maakte Gone for a run ter gelegenheid van een nationale actiedag in Canada tegen gendergerelateerd geweld. Het filmpje verscheen eerder deze maand op sociale media, waarna het veel werd gedeeld. Zo’n vijftigduizend mensen hebben het bekeken, vertelt Van Ingen, wier vader in Nederland geboren werd. De reacties noemt ze „heel ontroerend en een beetje overweldigend”.

De beelden roepen volgens Van Ingen veel herkenning op bij vrouwen. De onzekerheid als ze iemand passeren die zich verdacht gedraagt. Het aanpassen van looproutes, om veiligheidsredenen. „Een paar vrouwen vertelden dat hun hartslag omhoogschoot bij het zien van het filmpje. Sommigen zijn woedend dat ze niet ongestoord kunnen hardlopen. Anderen merkten op dat veiligheid niet alleen hún verantwoordelijkheid is. Weer anderen deelden verhalen over intimidatie, aanranding of achtervolging. ‘Is er érgens een veilige plek voor ons’, schreef een vrouw die op klaarlichte dag werd aangerand tijdens het hardlopen in een woonwijk.”

Ik moest denken aan de berichten, afgelopen voorjaar, dat vrouwen in meerdere gemeenten tijdens het hardlopen op hun billen werden geslagen (of erger) door jongens op fatbikes, die daarvan beelden op sociale media plaatsten. Een jonge vrouw, Isabel, vertelde bij RTL Nieuws dat twee jongens haar ook na de ongevraagde aanraking bleven lastigvallen – het was nog licht, er waren veel mensen op straat. „Ze kwamen achter me aan en riepen dingen naar me. Ik heb keihard tegen ze geschreeuwd en ben met een sprint van ze weggevlucht.” Later meldde ze het incident bij de politie.

De Amsterdamse politie zei de incidenten destijds serieus te nemen. In een filmpje op Instagram vertelde een agent dat „keihard” werd gewerkt aan het onderzoek naar de gemelde incidenten. Hij riep vrouwen op aangifte te doen. Ook de politie in Meppel plaatste een oproep op de eigen Facebookpagina.

Hoeveel arrestaties zijn er verricht? Heeft de politie maatregelen genomen om te voorkomen dat vrouwen tijdens het hardlopen worden lastig gevallen? Zoals in Surrey, een graafschap in Zuidoost-Engeland, waar afgelopen zomer een pilot werd gestart met vrouwelijke politieagenten, die als lokaas jogden om mannen te kunnen betrappen. Het leverde in een maand tijd achttien arrestaties op, maar leidde ook tot kritiek: had de politie niet wat beters te doen? Ik verwacht niet dat die aanpak in Nederland navolging krijgt.

In Amsterdam hebben zich dit jaar veertig hardloopsters gemeld die ongevraagd werden aangeraakt door bestuurders van fatbikes, vertelt een woordvoerster van de hoofdstedelijke politie. Dat heeft tot „geen of vrijwel geen” aanhoudingen geleid. Dat komt doordat fatbikes geen kenteken hebben, zegt ze, en slachtoffers de bestuurder vaak alleen van de achterkant zien. „Maar de zaken zijn nog steeds in behandeling, we beschouwen dit als een groter onderzoek.”

In Utrecht meldden zich tussen januari en april zes vrouwen die door jongens op fatbikes werden aangerand, vertelt een woordvoerder van de plaatselijke politie. „We hebben het serieus opgepakt, maar het blijkt moeilijk om door te rechercheren. Je kunt niet willekeurig jongens met zwarte hoodies – vaak het signalement – van de straat trekken.”

Een woordvoerder van de politie Noord-Nederland vertelt dat tien vrouwen tussen eind maart en begin april aangifte hebben gedaan, nadat ze werden lastiggevallen aan de zuidkant van Meppel. De oproep op de Facebookpagina van de politie Meppel stimuleerde vrouwen naar voren te komen. „Vijf minderjarigen zijn aangehouden. Ze zijn weer op vrije voeten, maar blijven verdachten. Het dossier ligt nu bij het OM.”

Ik bel met Corina van Doodewaard, senior onderzoeker aan de hogeschool Windesheim, die meewerkt aan mondiaal kwalitatief onderzoek naar de ervaringen van vrouwen die hardlopen in de publieke ruimte. Aan de studie, die in 2027 moet verschijnen, doen 22 onderzoekers in veertien landen mee. Vrouwen worden individueel of in groepsverband geïnterviewd en houden enkele maanden een dagboek bij over hun ervaringen tijdens het hardlopen. Waarom ervaren ze bepaalde routes als onveilig?

Van Doodewaard startte de eerste gesprekken met hardloopsters in een periode dat er veel aandacht was voor de veiligheid van Nederlandse vrouwen: enkele maanden na de incidenten met de fatbikes, en enkele weken na de moord op de 17-jarige Lisa uit Abcoude. Als ik vraag wat haar het meest is bijgebleven uit de eerste gesprekken, zegt ze: „Hoe vanzelfsprekend het voor vrouwen is om aan zelfdisciplinering te doen. Ze mijden onveilige tunnels, dragen een tracker bij zich om te kunnen worden opgespoord, en laten het thuisfront weten als ze vertrekken.”

Het klinkt verstandig, maar ik moet ook denken aan de boodschap in Gone for a run: zeg niet tegen vrouwen dat ze moeten zorgen voor hun eigen veiligheid. Als er niets verandert, is dat wel wat we blijven uitdragen.