Met José Antonio Kast krijgt Chili de meest rechtse president sinds Pinochet

José Antonio Kast is zoals verwacht verkozen tot de nieuwe president van Chili. Bij de tweede ronde van de presidentsverkiezingen versloeg de ultrarechtse Kast zondag regeringskandidaat Jeanette Jara met 59,2 procent van de stemmen om 40,8 procent. Het Zuid-Amerikaanse land krijgt daarmee haar meest rechtse leider sinds dictator Augusto Pinochet, die tot begin jaren negentig de scepter zwaaide in Chili.

Zijn dictatuur hing als een schaduw over deze verkiezingsrace. Kast is zelf een uitgesproken bewonderaar van de dictator, zijn broer Miguel was minister onder Pinochet en een van de Chicago Boys, die in de VS werden geschoold in het neoliberalisme en vervolgens het economische project onder Pinochet vormgaven. Kast’s tegenstander bij deze tweede ronde was Jeanette Jara, minister onder de huidige president Gabriel Boric en lid van de Communistische Partij, de partij die onder Pinochet juist werd onderdrukt.

Daarmee is de keuze van Chili ook een opmerkelijke na de laatste verkiezingen. Boric werd toen de meest linkse president van het land sinds Salvador Allende, de democratisch gekozen marxist die in 1973 bij een staatsgreep door – daar is ‘ie weer – Pinochet werd afgezet. Boric werd destijds verkozen op een breed gedragen sentiment in Chili voor maatschappelijke hervormingen, zoals beter betaalbare zorg en onderwijs en hogere pensioenen. Zijn tegenstander in de tweede ronde was destijds José Antonio Kast, die toen nog als te extreem werd beschouwd door de meerderheid van het land.

Veiligheid en migratie

Maar anno 2025 is zelfs voor het normaal gesproken politiek gematigde Chili een ultarechtse president niet extreem meer en kan Kast na twee eerdere pogingen zich eindelijk aanstaand president van Chili noemen. Alles heeft te maken met de veranderde prioriteiten van Chilenen. Waar in 2021, het jaar dat Boric verkozen werd, Chilenen bezig waren met een nieuwe grondwet en maatschappelijke hervormingen, maakt men zich vier jaar later vooral druk om veiligheid.

Uit het Gallup-rapport uit 2024, dat in 144 landen gevoelens van onveiligheid onderzocht, staat Chili op de zesde plek van landen waar men ’s nachts bangst is om over straat te lopen. Ter vergelijking, bijvoorbeeld Mexicanen of Liberianen voelen zich veiliger. Hoewel die veiligheidsperceptie niet volledig strookt met de realiteit van Chili, is criminaliteit in het land wel degelijk gestegen. Zo nam het aantal moorden tussen 2014 en 2022 toe, net als het aantal ontvoeringen. Enkele gruwelijke moordzaken en geweldsdelicten tussen grootschalige criminele organisaties zorgden voor extra gevoelens van onveiligheid. En hoewel het aantal moorden de afgelopen twee jaar weer is afgenomen, blijft onveiligheid voor bijna twee derde van de Chilenen het belangrijkste verkiezingsthema.

Een ander thema dat Chilenen, mede door hun veiligheidsperceptie, veel bezighoudt, is migratie. In Chili wonen naar schatting ruim 300.000 ongedocumenteerde migranten. Een groot deel van hen zijn Venezolanen die de afgelopen jaren hun thuisland zijn ontvlucht. In totaal is de migratiebevolking van Chili in tien jaar tijd verdubbeld, en is zeker twee van de twintig miljoen inwoners van het Zuid-Amerikaanse land migrant. Mede door de aanwezigheid van de Venezolaanse organisatie Tren de Aragua hebben migranten over de gehele linie een slechte naam gekregen, verder opgestookt door de xenofobe campagneteksten van José Antonio Kast.

Hij beloofde alle ongedocumenteerde migranten uit te zetten en het leger in te zetten om enerzijds criminele organisaties te bestrijden, en anderzijds de noordgrens van het land te bewaken. Kast wees daarbij veelvuldig naar de huidige president Gabriel Boric, die naar zijn mening te laks was geweest en criminelen én illegale migranten ruim baan zou hebben gegeven in zijn land. Met de anti-regeringsboodschap wist hij daardoor een nieuw electoraat aan te spreken: mensen die normaal gesproken niet stemmen.

Voor het eerst in ruim tien jaar was stemmen verplicht bij de presidentsverkiezingen in Chili, waardoor een groep van pakweg drie miljoen mensen, die normaal gesproken uit wantrouwen tegen de overheid niet stemmen, kwamen opdagen. Zij leken in deze tweede ronde vooral voor Kast te hebben gekozen, terwijl Jara, deze termijn nog minister in de regering van Boric, juist moest opboksen tegen de impopulariteit van de huidige president.

Rechtse golf

De overwinning van Kast past daarnaast in een bredere trend in Latijns-Amerika, waar dit jaar bij alle presidentsverkiezingen (hard)-rechtse politici wonnen met agenda’s gericht op het verbeteren van veiligheid en het tegengaan van migratie. In Honduras, waar Asfura op koers ligt om de nieuwe president te worden, in Ecuador, waar president Daniel Noboa herkozen werd, in Bolivia, waar links na ruim twintig jaar aan de macht werd onttroond door de rechtse Rodrigo Paz, en nu dus in Chili.

Ook voor komend jaar hebben rechtse kandidaten de beste papieren in de peilingen bij de verkiezingen in Peru, Colombia en Costa Rica. Linkse kandidaten hebben in die landen geen eenduidig antwoord gevonden op de toename in met name georganiseerde misdaad, terwijl rechtse kandidaten in vrijwel alle landen dwepen met de inzet van strijdkrachten, het uitroepen van de noodtoestand en het massaal opsluiten van criminelen.

Net zoals José Antonio Kast in Chili, omarmen veel rechtse (kandidaat)leiders daarmee het zogenoemde „model-Bukele”, naar de autoritaire leider van El Salvador die inmiddels al ruim drieënhalf jaar per decreet regeert onder de noodtoestand en onder wiens bewind zo’n negentigduizend mensen zijn opgesloten onder verdenking van lidmaatschap van een bende, vaak zonder enige vorm van proces of toegang tot een advocaat. Dat in de VS met Donald Trump nu een uitgesproken bewonderaar van Bukele president in het Witte Huis zit, helpt rechts in Latijns-Amerika alleen maar verder. Anno 2025 lijkt de regio vooral veiligheid te willen, en als dat gaat gepaard gaat met een afkalving van democratische rechten, dan lijken met name jongeren in de regio dat voor lief te nemen.