Na een storm van protest geeft dirigent Gergjev geen concert in Italië. Maar wat zegt zijn bijna-rehabilitatie eigenlijk?

Na weken van protest kwam er maandag eindelijk duidelijkheid: dirigent Valery Gergjev komt dit weekend toch niet dirigeren in de Zuid-Italiaanse stad Caserta. Gergjev was er uitgenodigd voor een concert met het Philharmonisch Orkest Giuseppe Verdi di Salerno en solisten uit zijn orkest van het Mariinsky Theater uit Sint-Petersburg. Het concert zou het eerste in Europa zijn geweest, sinds Gergiev in 2022 persona non grata werd om zijn nauwe banden met de Russische president Poetin.

Tegen diens inval in Oekraïne heeft Gergjev zich nooit willen uitspreken. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest verbrak daarop na 35 jaar samenwerking de banden, het Gergjev Festival hield op te bestaan, Gergjevs contract als chef-dirigent van de Münchner Philharmoniker werd ontbonden. In Rusland werden zijn verantwoordelijkheden juist uitgebreid. Naast het Mariinsky theater kreeg hij in 2023 ook de leiding over het Bolshoi Theater in Moskou, als opvolger van theaterregisseur Vladimir Urin – die wél een anti-oorlogsbrief ondertekende.

Drie jaar lang bleef het in Europa stil rondom Gergiev. Buiten Rusland dirigeerde hij alleen in China. Tot Gergjevs naam dit voorjaar opdook in de planning van een met Europees geld gesubsidieerde concertserie in Barcelona – maar die concerten werden snel en in stilte geschrapt. De tweede keer, deze week, is de afzegging minder snel en geruisloos gegaan.

Muziek en politiek

De organisatie van het muziekfestival in de Zuid-Italiaanse stad Caserta dat Gergjev boekte, bepleitte dat „politiek niet met muziek moet worden vermengd”. Het werd in die visie gesteund door gouverneur Vincenzo De Luca van de provincie Campanië. Die stelde dat „culturele uitwisseling het belang van de vrede” dient. Ook de Israëlische dirigent Daniel Oren staat woensdag en vrijdag gewoon op het festival, „om de communicatiekanalen open te houden, zelfs met degenen die anders denken dan wij.”

Dat organisatie en politiek toch zwichtten voor de protesten tegen Gergievs komst was gezien de omvang van de ophef onvermijdelijk

Dat organisatie en politiek toch zwichtten voor de protesten tegen Gergievs komst was gezien de omvang van de ophef onvermijdelijk. Mensenrechtenorganisaties en Europarlementariërs spraken zich uit. Zestienduizend mensen, onder wie Nobelprijswinnaars, ondertekenden een open brief aan gouverneur De Luca en Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, waarin ze opriepen tot afzegging en tot nader onderzoek naar Europese financiering van culturele evenementen door actieve aanhangers van het Russische regime.

Joelia Navalnaja, weduwe van de vermoorde Russische oppositieleider Aleksej Navalny, noemde het concert in de Italiaanse krant La Repubblica „een groot probleem”. Gergiev, schreef ze, „is een goede vriend van Poetin (…), zijn handlanger en aanhanger. (…) Jarenlang heeft Gergiev Poetin gesteund met een ijver die de nobelste doelen waardig is. (…) Hij is niet zomaar bondgenoot van het dictatoriale regime: hij is er een integraal onderdeel van geworden.”

Wat betekent het dat de terugkeer van Gergjev in Europa nabij leek, terwijl de oorlog in Oekraïne nog voortduurt? Dreigde rehabilitatie van Vladimir Poetins lievelingsdirigent? Vooralsnog lijkt het afgeketste concert in Caserta eerder een naïef regionaal incident. Gergiev leidt de twee belangrijkste muzikale instituten van Rusland, zijn rol als ambassadeur voor Rusland is boven discussie verheven. Dat geldt ook voor een andere verklaarde Poetinsupporter, altviolist Joeri Basjmet, van wie je buiten Rusland niks meer hoort – op een enkel curieus incident na.

Carrièretechnisch vergaat het alleen operasopraan Anna Netrebko buiten Rusland beter. Haar positie is ambivalent: tot de invasie was ook zij verklaard Poetin-aanhanger, ze vierde haar 50ste verjaardag in het Kremlin. In 2022 nam ze afstand. Eerst van de invasie, later ook van Poetin. Haar Europese concerten nadien leidden eerst nog tot ophef. Dat protest klinkt nu al minder luid. Alleen de Metropolitan Opera in New York van intendant Peter Gelb volhardt in de afwijzing van Netrebko: ze is haar sympathie voor Poetin nooit ontgroeid, stelde Gelb deze week nog in de Oostenrijkse krant Der Standard. Maar in Europa is Netrebko gewoon welkom. Deze week zingt ze in Verona, later dit seizoen in Berlijn en Londen.

Gergjev zelf heeft zich niet in het discours gemengd. Hij was in het Bolshoi Theater in Moskou druk met de laatste opera van het seizoen: Prokofjevs Semyon Kotko. Boven de bühne hing een scherm met de afbeelding van een soldaat en een Russische tekst die de ‘bevrijding’ van de Oekraïense regio Donbas verheerlijkt.