Onze planeet piept en kraakt: volgens de Club van Rome staat de mensheid op een kruispunt

Het kan zomaar helemaal de verkeerde kant op gaan met de mensheid. De Club van Rome komt met twee mogelijke toekomstscenario’s tot het jaar 2100. En als we niets doen, is de conclusie, glijden we af naar een steeds instabielere wereld. Maar er is hoop als we durven te kiezen voor radicale systeemverandering.

De studie baseert zich op een geavanceerd model dat economie, milieu en sociale dynamiek met elkaar verbindt. Daarmee onderzochten de wetenschappers twee scenario’s: Too Little Too Late (te weinig, te laat) en the Giant Leap (de grote sprong). Het model vormt de wetenschappelijke basis onder het rapport Earth for All: A Survival Guide for Humanity, dat in 2022 verscheen.

Afglijden of springen?
Het ‘business as usual’-scenario, Too Little Too Late, laat zien wat er gebeurt als we op de huidige voet doorgaan. “De mensheid loopt dan het risico op een geleidelijk afglijden naar steeds ernstigere ontwrichtingen: een almaar grijzere en meer gefragmenteerde wereld”, schrijven de auteurs.

Toch is het nog niet te laat. In het alternatief, the Giant Leap, wordt duidelijk dat er nog een deur openstaat om de neerwaartse trends in welzijn om te keren, de opwarming van de aarde onder de 2°C te houden, ongelijkheid te verminderen en duurzame welvaart mogelijk te maken. Maar dan moeten we wel nú in actie komen.

Vijf radicale veranderingen
Volgens de onderzoekers is er een pakket aan fundamentele ingrepen nodig, die ze aanduiden als vijf ‘extraordinary turnarounds’: het uitbannen van armoede, het verkleinen van ongelijkheid, het versterken van de positie van vrouwen en het transformeren van zowel het mondiale voedselsysteem als de energievoorziening. Met ‘extraordinary’ bedoelen de auteurs substantiële verschuivingen in investeringen ten opzichte van de afgelopen veertig jaar.

Hoofonderzoeker Per Espen Stoknes van de BI Norwegian Business School verwoordt het zo: “We stelden ons een simpele maar urgente vraag: kan het welzijn van mensen verbeteren terwijl we de druk op onze planeet vermindert? Ons model zegt ja, maar alleen als we grote koerswijzigingen doorvoeren in het economisch beleid.”

Sociale spanningen mee gemodelleerd
Een belangrijke vernieuwing in deze studie is de introductie van twee nieuwe maatstaven: de social tension index en de wellbeing index. Daarmee konden de onderzoekers niet alleen economische en milieufactoren modelleren, maar ook sociale gevolgen zoals vertrouwen, publieke investeringen en het vermogen van overheden om lange termijnbeleid te voeren.

De uitkomsten zijn helder: als ongelijkheid en milieuschade toenemen, wakkert dat sociale spanningen aan. En juist die spanningen verzwakken de capaciteit van overheden om effectief beleid te voeren tegen existentiële risico’s als klimaatverandering.

Medeonderzoeker Nathalie Spittler van de BOKU Universiteit benadrukt: “Door een index voor sociale spanningen en welzijn toe te voegen, hebben we het belang van sociale dynamiek in klimaatscenario’s zichtbaar kunnen maken. Het behalen van klimaatdoelen draait niet alleen om technologische en economische ontwikkeling. Als het welzijn daalt en sociale spanningen toenemen, ontstaat een negatieve spiraal die de noodzakelijke veranderingen juist moeilijker maakt.”

Hoopvol, maar ambitieus pad
Tegelijk biedt het model ook perspectief. Als we de ongelijkheid verkleinen en het welzijn en de sociale samenhang versterken, worden ook politieke en maatschappelijke transities haalbaarder.

Volgens Stoknes laat the Giant Leap zien dat er een technisch haalbare, zij het ambitieuze, route bestaat naar een rechtvaardige en leefbare wereld in 2100: “Het vereist een niveau van internationale samenwerking en politiek leiderschap dat we tot nu toe nog niet hebben gezien, maar zo’n politieke omslag kan nog steeds leiden tot een bloeiende toekomst voor de mensheid op een stabiele planeet.”

De Club van Rome
De Club van Rome is een internationale denktank die in 1968 werd opgericht door wetenschappers, economen, politici en leiders in de industrie. De organisatie verwierf wereldwijde bekendheid met het rapport Grenzen aan de groei (1972), waarin werd gewaarschuwd voor de gevolgen van ongebreidelde economische en bevolkingsgroei op een planeet met eindige hulpbronnen. De club onderzoekt mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering, ongelijkheid, grondstoffenschaarste en ecologische grenzen en pleit voor langetermijndenken, duurzaamheid en systeemverandering. De leden – afkomstig uit allerlei landen en disciplines – willen overheden, bedrijven en burgers aanzetten tot fundamentele hervormingen die gericht zijn op een rechtvaardige en leefbare toekomst voor de hele mensheid. Maar er klinkt ook kritiek: de club is wel erg doemdenkerig en de scenario’s uit 1972 zijn nooit uitgekomen.