Songteksten worden al 50 jaar simpeler en negatiever. En dat zegt veel over onze mentale staat

Nee, je wordt niet oud als je keer op keer verzucht dat die popmuziek van tegenwoordig geen fatsoenlijke songtekst meer bevat: je hebt gewoon gelijk. En de populaire muziek uit de Verenigde Staten wordt niet alleen simpeler, maar ook negatiever.

Het heeft volgens onderzoekers te maken met hoe mensen muziek gebruiken om met stress om te gaan. Een internationaal onderzoeksteam, onder leiding van onderzoeker Maurício Martins van de Universiteit van Wenen, analyseerde de teksten van alle honderd populairste Engelstalige liedjes in de VS, week na week, tussen 1973 en 2023. In totaal gaat het om meer dan 20.000 liedjes. Over de hele periode blijkt dat songteksten eenvoudiger en negatiever worden en meer stresswoorden bevatten. Opvallend genoeg viel deze ontwikkeling samen met stijgende cijfers van depressie en angst onder de bevolking en met toenemende negativiteit in de media. Maar lichtpuntje: vanaf 2016 keerde de trend. Nummers met complexere teksten werden weer populairder.

Wat deze veranderingen vooral drijft? Stressvolle gebeurtenissen, zoals de aanslagen van 9/11 of de coronapandemie, denken de onderzoekers. Na heftige gebeurtenissen werden teksten juist positiever en complexer. Dat is opvallend, omdat je zou denken dat muziek in crisistijden juist donkerder wordt. Volgens de onderzoekers kan dit worden verklaard doordat mensen muziek gebruiken als een vorm van escapisme: ze zoeken bewust naar een positieve tegenhanger van hun stressvolle realiteit.

Muziek als spiegel

De studie benadrukt dat muziek zowel een weerspiegeling is van de collectieve stemming als een manier om emoties te sturen. Hoofdonderzoeker Maurício Martins legt uit aan Scientias: “Op de lange termijn zien we dat populaire muziek bredere veranderingen in het emotionele klimaat van de samenleving weerspiegelt. De toename van stressgerelateerde en negatieve taal in songteksten loopt parallel met een stijging van stress, angst en wanhoop onder de bevolking.”

Dat lyrics ook simpeler worden heeft vermoedelijk een andere, wat treurige reden: “Eenvoudigere songteksten kunnen culturele en cognitieve verschuivingen weerspiegelen, zoals een kortere aandachtsspanne, veranderde luistergewoonten door streaming of een algemene behoefte aan simpelere taal, die we ook zien in boeken en onlinecommunicatie.” Daarbij benadrukken de onderzoekers dat het niet betekent dat alle nieuwe muziek simpel en negatief is, maar dat het gemiddelde niveau van hits wel omlaag gaat.

Negativiteit in muziek, nieuws en fictie

Er zijn duidelijke parallellen tussen de toenemende negativiteit in songteksten, nieuwsmedia en fictie. Maar elk medium reageert anders op maatschappelijke stress.
“Nieuwsmedia weerspiegelen maatschappelijke stress heel direct: wanneer publieke angst toeneemt, stijgt ook de negativiteit in krantenkoppen. Entertainment werkt anders. Op lange termijn laat het dezelfde toename in stress zien, maar op korte termijn kan het juist tegen de heersende stemming ingaan. Muziek is niet slechts een spiegel, het is ook een vorm van emotionele zelfregulatie”, legt Martins uit.

Een van de verrassendste bevindingen is dat grote maatschappelijke schokken niet leidden tot negatievere muziek, maar juist tot complexere en positievere teksten. “Tijdens heftige gebeurtenissen kozen mensen niet voor donkere, stressvolle teksten. In plaats daarvan luisterden ze liever naar minder negatieve en soms meer complexe muziek. Dit past bij de klassieke mood-management theory: wanneer stress overweldigend wordt, zoeken mensen juist kunst die contrasteert met hun emotionele toestand”, aldus de onderzoeker. Met andere woorden: in extreme situaties fungeert muziek als tegenwicht, we hebben dan zin in iets vrolijks en ongecompliceerds.

Omslag in 2016

Maar wat gebeurde er dan in 2016, toen complexere teksten plots weer populairder werden? De onderzoekers zijn voorzichtig met conclusies, omdat dit niet vooraf was voorspeld. Toch hebben ze wel een paar ideeën. “Mogelijke verklaringen zijn de toegenomen politieke polarisatie, verschuivingen in het publieke discours of culturele zelfreflectie als reactie op onverwachte politieke gebeurtenissen. Maar dit zijn slechts hypotheses, gerichte toekomststudies zijn nodig om dit te bevestigen.”

En hoewel er maar liefst 20.000 nummers zijn langsgekomen, gaat het wel enkel om popmuziek. Andere genres, zoals hiphop, metal of punk, zijn nauwelijks meegenomen. “Het bestuderen van deze genres kan nog sterkere trends onthullen”, denkt Martins. “Rap en metal behandelen bijvoorbeeld vaak expliciet stress, conflict en sociale spanning, wat mogelijk bijdraagt aan de stijging van negatieve taal in mainstream muziek.”

De auteurs willen daarom toekomstige analyses uitbreiden naar specifieke genres en muzikale subculturen om te achterhalen hoe onze cultuur zich in verschillende groepen ontwikkelt.

We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Muziek is net een tijdmachine: zo haalt een bepaald soort liedjes herinneringen boven en Kun jij nog horen wat ze zingen? Waarom de zang steeds zachter klinkt vergeleken met de muziek. Of lees dit artikel: Muziek verbetert ons humeur en wetenschappers weten eindelijk hoe dat kan.

Uitgelezen? Luister ook eens naar de Scientias Podcast: