Triodos wil het financiële systeem op de schop: ‘Het zou heel fijn zijn als meer mensen zouden snappen hoe geld werkt’

W Wie het 23 pagina’s tellende betoog van Triodos voor de hervorming van de financiële wereld leest, kan zich goed voorstellen dat die gedachte bij veel lezers opkomt. De bank, een van de duurzaamste ter wereld, gaat nog wat verder tegen de heersende mores in bankenland in dan het al deed.

Triodos schrijft onder meer dat het aan banden moet worden gelegd, terwijl dat voor veel grote, internationale banken juist een belangrijke inkomstenbron is. De kleine Nederlandse bank wil daarnaast dat andere banken óók kleiner worden – en niet groter door bijvoorbeeld fusies en overnames, waar in Europa juist op wordt . Kleinere banken zorgen volgens Triodos namelijk voor meer stabiliteit. Ook is de bank voor het nemen van nuttige risico’s: minder kapitaal naar weinig productieve hypotheken, meer naar mkb-leningen. En in tegenstelling tot andere banken is Triodos vóór de digitale euro,

Samengevat pleit Triodos voor een andere manier van betalen, een andere manier van financieren en een andere manier om risico’s te beprijzen. Waarom moet de financiële sector zo op de schop?

In het hoofdkantoor van Triodos aan het spoor in Driebergen leggen hoofdeconoom Hans Stegeman – medeauteur van het stuk – en bestuursvoorzitter Marcel Zuidam het uit. Steeds elkaar aanvullend, maar met de eerste het meeste aan het woord. Stegeman: „Dit is natuurlijk een deel van de geschiedenis van Triodos. Wij zeggen al 45 jaar dat we niet alleen duurzame projecten willen financieren, maar ook de financiële wereld willen veranderen. Maar we hadden voor dit laatste nooit echt een overkoepelend verhaal.”

Triodos koppelt in het pleidooi de gevolgen van klimaatverandering en de uitputting van de aarde nadrukkelijk aan de manier waarop de financiële wereld nu werkt. Namelijk: veel nadruk ligt op winsten op de korte termijn terwijl de langetermijngevolgen – klimaatverandering, verlies van biodiversiteit – niet op de afrekening staan.

Zuidam: „De gevolgen van klimaatverandering worden steeds zichtbaarder. Iedereen ziet dat hulpbronnen uit de aarde niet onuitputtelijk zijn.” Stegeman: „Het is gewoon niet houdbaar, wat we nu doen. Niet alleen vanwege de ecologische kant. Ook het financiële systeem. Door de risico’s van steeds grotere banken. Door de opkomst van privaat geld, zoals stablecoins en crypto. En met verdergaande digitalisering.”

Triodos koppelt in het pleidooi de gevolgen van klimaatverandering en de uitputting van de aarde nadrukkelijk aan de manier waarop de financiële wereld nu werkt

Zuidam wijst ook op de opkomst van non-banking financial institutions, partijen die krediet verstrekken, zoals pensioenfondsen en verzekeraars, die niet onder hetzelfde niveau van toezicht staan als banken. „Terwijl die partijen vervolgens wel heel verweven zijn met de ‘gewone’ financiële sector, omdat hun financiering weer van banken komt. En wat we leren van crises uit het verleden, is dat de verwevenheid een enorm systeemrisico is.”

Jullie pleiten onder meer voor , waar andere banken op tegen zijn. Waarom?

Stegeman: „Geld is een sociale relatie. Dat wij met geld kunnen betalen, komt doordat wij elkaar vertrouwen. Maar als je geen vertrouwen meer hebt in die relatie, dan gaat het mis. En we zien dat vertrouwen afnemen.

„Het allerbelangrijkste daarom is dat we mensen willen laten zien dat bijna al het digitale geld, geld dat op je rekening staat, privaat geld is. Dat geld wordt geschapen door private banken. Het is een claim op die private instelling. En omdat dat zo is, zie je dat er nu veel energie gaat naar het zekerstellen van dat geld. Door het depositogarantiestelsel. Door banken te verplichten buffers aan te houden.

„Maar wij zeggen: misschien is dat niet de beste manier om geld van consumenten veilig te stellen. Geld is voor een deel publiek goed. Dan moet dat geld ook in publieke handen zijn. Of in ieder geval ruim voldoende in publieke handen. En dat ontbreekt nu volledig. Omdat cash bijna niet meer bestaat. Dat is voor ons een belangrijke reden om te zeggen: er moet o.”

Door de Europese Centrale Bank wordt druk gewerkt aan hoe de digitale euro eruit moet gaan zien. De definitieve besluitvorming moet nog komen: komende week wil voorzitter Denemarken er mogelijk een klap op geven in de Europese Raad. In het Europees Parlement (EP) is de discussie nog gaande – recent pleitte een rapporteur voor een digitale euro in beperkte vorm, alleen offline. Maar vooralsnog lijkt er in het parlement wel een meerderheid te zijn voor een volledige digitale euro, ondanks tegenstand van banken en betaalinstellingen.

Lees ook

Ook voor online betalingen is Europa afhankelijk van de VS. Twee oplossingen: een Europese versie van ‘iDeal’ of toch een digitale euro 

Als het EP instemt, zou dat betekenen dat er over een paar jaar offline, digitale euro’s kunnen komen te staan op een pasje of de betaalchip van de telefoon. Daarmee zou je dan zonder internetverbinding in heel Europa moeten kunnen betalen, bij winkeliers maar ook à la een Tikkie. Daarnaast zouden er . Momenteel wordt gedacht aan een maximumtegoed aan euro’s per persoon van 3.000 euro, zonder rentevergoeding.

Veel andere banken zijn tegen de digitale euro. Zij vrezen onder meer dat ze spaargelden kwijtraken, in de vorm van digitale euro’s.

Stegeman: „Wij denken niet dat dit een probleem is. We denken dat de digitale euro een keuze toevoegt voor klanten, en we weten dat marktwerking en alternatieven beter zijn voor klanten. En we denken dat banken een andere rol kunnen krijgen in het systeem. De digitale euro moet vooral een rol krijgen bij betalen. Sparen kan dan nog steeds bij private banken.”

Zuidam: „Het is uiteindelijk een afweging van de consument. Laat ik mijn geld bij de ECB staan, of ga ik sparen bij een commerciële bank waar ik rente krijg?”

Stegeman: „Nu zit in het systeem ingebakken dat banken minder risico’s nemen, gezien de kapitaaleisen, liquiditeitseisen. Daardoor is er een hang naar minder risico’s nemen.

„Als je nu een keuze krijgt tot volledig risicovrij geld stallen, bij de ECB. Dan zou je banken de ruimte kunnen geven wat meer risico’s te nemen. Om in plaats van hoge hypotheken wat meer het mkb te gaan financieren. Dát zou weer heel goed zijn voor de transformatie die moet plaatsvinden, voor energie, voor biodiversiteit. Omdat bij mkb dat soort transformaties plaatsvinden.”

Naast de andere manier van betalen, pleit Triodos voor meer investeringen die daadwerkelijk iets opleveren in de reële economie.

Wat bedoelen jullie ermee, dat sommige investeringen niets opleveren?

Stegeman: „Eigenlijk alles wat tot prijsinflatie leidt: hogere prijzen, zonder dat er iets verandert in de economie. Doordat er iets wordt doorverkocht, of herverpakt, tegen een hogere prijs. Die hogere prijs moet gefinancierd worden – en die financiering is dan een niet-productieve investering.

„In het financiële systeem loopt er dan ergens een schuld op, en komt er meer geld ergens op een rekening te staan. En dan wordt er ook ergens wel rendement gemaakt. Dat is een niet-productief rendement. Wat wij zeggen: elke investering moet in ieder geval een verandering opleveren. Het moet iets doen in de economie. Iets van waarde toevoegen.”

Zuidam: „Maar eigenlijk moet er nog een slag bovenop: wij vinden dat zo’n investering regeneratief moet zijn. Namelijk iets herstellen. Dus wij als Triodos investeren in een ecologische boer of een megabatterijenfabriek. Want ja, oliewinning is ook productief, maar tegelijk destructief: de maatschappelijke waarde is negatief.

„Dat is wel echt een probleem, want we zien dat veel banken nog steeds heel veel fossiele industrie financieren. En dan hoor je vaak: ja dat doen we, maar we praten wel met die partijen om oliewinning af te bouwen. Nou, dat wordt niet gestaafd door de feiten. De financiering aan de fossiele industrie neemt wereldwijd nog steeds toe.”

Stegeman: „Het blijft ook aantrekkelijk om fossiel te financieren. Want, en dat brengt ons op het laatste hoofdpunt waar we voor pleiten: . We voelen wel een beetje verantwoordelijkheid, maar die schuiven we toch af. Door in dialoog te zijn, door te engagen, door wel te zeggen dat je er als financiële instelling over nadenkt.”

Het argument dat banken daarbij geven is vaak: fossiel is nu eenmaal onderdeel van de economie. En wij financieren die economie.

Stegeman: „Dat is natuurlijk wel een hele luie gedachte. Als je wilt dat de financiële sector voortrekker is en nuttig is, dan moet je meer doen. En dan hoor je ook nog vaak: ja, als wij het niet doen, doet een andere partij het wel. En dan zou je als financier rendement laten liggen, als je die lening niet geeft aan een oliebedrijf. Dat klopt, en daarom zijn we er ook voor dat er regels komen, van overheden, die verduurzaming verplichten, duidelijkheid verschaffen en ervoor zorgen dat schade ook een prijs krijgt. Het zou uiteraard het beste zijn voor het financiële systeem, als de reële economie op die manier wordt gereguleerd. Maar dat ontslaat je niet van de morele verplichting als financier om zelf na te denken.”

Recent is vooral druk op financiële instellingen om zich minder te richten op vergroening, vooral vanuit de Verenigde Staten. Hoe hoopvol zijn jullie dat het weer de andere kant op gaat, zoals jullie bepleiten?

Stegeman: „We proberen het gehele financiële systeem te adresseren, maar ik heb niet de illusie dat dit nu aan de andere kant van de oceaan veel impact zal hebben.”

Zuidam: „Maar wij zijn echt optimistisch, dat het maakbaar is. Het systeem dat we nu hebben, hebben we immers ook met elkaar gemaakt.”

Stegeman: „De wereld is hard aan het veranderen, zien wij. Je hebt nu de AI-bubbel, dat is een soort stuiptrekking, denken wij, van het huidige financiële systeem, waarin iedereen de risico’s al jaren ziet toenemen. En één ding weten wij: er zijn altijd maar een paar momenten in de geschiedenis waar de veranderingen opeens heel snel gaan. En die veranderingen gaan alleen maar de goede kant op, als er ook goede ideeën liggen. Zo zie ik dit wel een beetje.”

Lees ook

‘Het economische systeem onveranderd laten is een utopie’

Naast enveloppen naar collega-banken, gaan ook exemplaren van het Triodos-pleidooi naar toezichthouders en naar politici – vooral bij Stegeman zit bij die laatste groep duidelijk een opvoeddrang. „Toezichthouders roepen natuurlijk ook dat het nu niet goed gaat. Maar die zijn wel vrij machteloos hierin. Omdat de politiek er totaal geen probleem in ziet. Ik was echt verbaasd dat de afgelopen maanden het hele financiële systeem totaal geen rol speelde. Dat politici er eigenlijk niet zoveel van af weten. Dus ik hoop dat zij dit ook lezen. En er iets van opsteken.”

En tot slot hoopt Triodos ook een breder publiek tot lezen te krijgen. Stegeman: „Het zou heel mooi zijn als er in ieder geval meer begrip is, wat geld doet en wat geld eigenlijk is, en hoe zo’n financieel systeem werkt. Het zou heel fijn als meer mensen dat zouden snappen. En dat ze daardoor ook snappen dat ze met hun geld invloed kunnen hebben op het systeem. Want dit werkt alleen als klanten, mensen, zich drukker gaan maken over wat hun geld doet. Want als zij zich niet druk gaan maken, gaat een bank zich ook niet druk maken.”