Uit de schatkamer van de Nederlandse hiphop

De derde aflevering van 50 Jaar hiphop in Nederland (NPO 3) eindigt in Paradiso, begin 2006. Opgezwolle en vier andere rappers besloten daar hun gezamenlijke, succesrijke Buitenwestentour voor een overvolle zaal die he-le-maal uit zijn dak ging. Bijzonder aan de beelden is dat de afstand tussen artiesten en fans lijkt weg te vallen. Dit deden ze samen. „Zie je wat hiphop doet?” zegt artiest en acteur Masésé Macnack: „Wat je zelf kan. Als je weet wat je waarde is. Als je je slang kent als je je culture kent. Dat is dat ding.”

De fantastische, zesdelige documentairereeks van Ivan Barbosa en Sacha Vermeulen is in de nieuwe eeuw beland en nu pas gloort  het eerste succes. Hiphop heeft in Nederland lang een ondergronds bestaan geleid. De radio, tv en muziekpers waren gericht op witte popgenres. Rapmuziek werd niet serieus genomen, het werd gezien als een malle gimmick, later als een uiting van straatcriminelen. Dankzij die plaats in de marge heeft hiphop wel zijn edgy, frisse imago behouden.

De eerste twee afleveringen bevatten een schat aan vrijwel onbekend archiefmateriaal uit de prehistorie: het moment rond 1980 dat vooral Surinaamse jongeren in Amsterdam en Rotterdam zich herkenden in de opkomende Amerikaanse hiphopcultuur. „Dat zijn wij!”, zegt een van de pioniers. De documentaire laat de hele breedte van de cultuur zien. Niet alleen de muziek, maar ook de mode (Patta, Daily Paper), design, graffiti. ‘Iemand moet het doen’ is de ondertitel. Net als de punk uit dezelfde tijd ging hiphop uit van het doe-het-zelfprincipe. Zelf doen, zelf eigenaar zijn.

Interessant is hoe Nederlandse hiphop zich, tegen de verdrukking in, kon ontwikkelen tot immens populaire muziekgenre. Belangrijk hierbij is dat het belang van de witte poortwachters wegviel. Dankzij Spotify stonden radio-dj’s, recensenten en andere smaakbepalers niet meer tussen de artiesten en het publiek. Een voorloper van de streamingdienst was volgens de documentaire de tv-zender The Box. Via de telefoon bepaalden kijkers wat daarop te zien was. Al snel was dat dus hiphop.

Het protestkarakter van de cultuur krijgt ook aandacht. Na 9/11 werden vooral moslims nog erger in een hoek gedrukt. Rapper Raymzter reageerde met Kutmarokkanen??! Salah Edin kreeg wit Nederland in de gordijnen door zich als Mohammed B. te laten afbeelden, de moordenaar van Theo van Gogh.

Lennons revolutiejaar

John Lennon en Yoko Ono wisten ook hoe ze de goegemeente op de kast konden krijgen. Als voormalige bandleider van The Beatles hoefde Lennon niet naar aandacht te zoeken – alles wat hij deed was hoe dan ook nieuws. In 1969 had het echtpaar al Bed-Ins voor de vrede gehouden. Toen de twee eind 1971 naar New York verhuisden, wierpen ze zich volledig op de revolutie.

De documentaire One to One: John & Yoko (NPO Doc, NPO 2) legt deze periode vast, met  gebruik van veel homevideo en opgenomen telefoongesprekken uit het privéarchief van Lennon en Ono. Leidraad is een collage van tv-beelden die de roerige tijd in de VS goed vangen.

Lennon wilde op tournee te gaan om muziek en activisme te combineren. De opbrengst zou in iedere stad gebruikt worden om de borg van gevangenen te betalen. Free the People! Het feest ging niet door. Activist Jerry Rubin, met wie Lennon samenwerkte, wilde bij een protest tijdens de Republikeinse Conventie van 1972 geweld inzetten, waar Lennon faliekant tegen was. Lennon haakte verbitterd af. De revolutionair werd huisvader.

Afgezien van een mooi tijdsbeeld van de VS in 1972 biedt de documentaire ook veel muzikaal genot. De songs zijn in hun geheel te luisteren – een zeldzaamheid in muziekdocumentaires. De film laat de beste nummers zien uit One to One, een benefietconcert dat Lennon in1972 in Madison Square Garden gaf voor een tehuis voor verstandelijk beperkte kinderen. ‘Come Together’, ‘Imagine’, ‘Instant Karma’, ‘Cold Turkey’ en ‘Mother’ klinken beter, ruiger, helderder dan ooit. De opnames zijn flink opgepoetst, diverse instrumenten zijn naar de achtergrond gedrukt. Zo zie je de saxofonist vreselijk zijn best doen, maar je hoort er niets van.