VVD wil voor verkiezingen de financiële rust bewaren, maar deel onderwijsbezuiniging lijkt te gaan sneuvelen

Alsjeblieft, laten we deze keer de rust bewaren, zegt Tweede Kamerlid Aukje de Vries van coalitiepartij VVD in het debat deze woensdag over de Voorjaarsnota. Ze waarschuwt haar collega’s dat de financiële plannen van dit kabinet geen gatenkaas mogen worden, door „ongedekte cheques” of met „‘gratis bier’-moties”. Ze roept op „geen onverantwoordelijke dingen” te doen met verkiezingen in aantocht.

Het kabinet kan dan wel gevallen zijn, voor de financiële kalender van kabinet en Tweede Kamer verandert er niets. In augustus moet demissionair minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) nog steeds een nieuwe begroting voor 2026 maken. En deze woensdag behandelt de Tweede Kamer een update van de begroting voor 2025 en een vooruitblik voor de begrotingen in de jaren 2026 en verder.

En dat terwijl de campagne is begonnen. Voor partijen een aantrekkelijk moment om punten binnen te halen voor hun kiezers. Na de vorige kabinetsval in 2023 moest de Tweede Kamer de begroting van 2024 behandelen, vlak voor verkiezingen. De Kamer trok de portemonnee om koopkracht met miljarden te stutten. Onder meer het minimumloon ging omhoog en de benzineprijzen omlaag.

Welke invloed heeft de kabinetsval op de financiële plannen van het kabinet? Is er al een oppositie te zien die probeert van de mogelijkheden die dit biedt gebruik te maken?

Nachtelijke onderhandeling

De Voorjaarsnota kwam voor de val van het kabinet tot stand tijdens een lange nachtelijke onderhandeling op het ministerie van Financiën. De coalitie trok geld uit voor gemeenten, draaide de voorgenomen btw-verhoging op media, cultuur en sport terug en dichtte een gat op de asielbegroting. Ook verhoogde het de huurtoeslag eenmalig en kondigde het aan de huren te bevriezen.

Al op de dag van de kabinetsval veranderde het voorjaarscompromis. De huurbevriezing, zwaar bekritiseerd door de Raad van State, werd geschrapt door demissionair woonminister Mona Keijzer (BBB). Een paar dagen later volgde demissionair minister van Financiën Eelco Heinen van de VVD met het schrappen van de eenmalige verhoging van de huurtoeslag, door Geert Wilders ‘de boodschappenbonus’ genoemd.

Heinen had dat geld nodig, schreef hij, omdat met het schrappen van de huurbevriezing meer geld uitgegeven moest worden aan huurtoeslagen. Als huren namelijk wél stijgen, hebben meer mensen recht op een huurtoeslag.

IJskoud

De overgebleven drie coalitiepartijen houden elkaar op de verdere onderwerpen vast. Henk Vermeer van BBB noemt de Voorjaarsnota „een zorgvuldig bouwwerk” waar niet zomaar „stenen tussenuit getrokken” kunnen worden. Het hoofdlijnenakkoord blijft leidend, zegt Aukje de Vries van de VVD.

Alleen is dat niet genoeg. In de senaat had dit kabinet al geen meerderheid. Maar door het vertrek van de PVV moet de coalitie voor meerderheden in béíde Kamers kijken naar de oppositie, ook al wil de VVD graag rust bewaren.

En die is erg kritisch. Tom van der Lee van GroenLinks-PvdA ziet „geen enkele betekenisvolle vooruitgang” op gebied van woningbouw, stikstof of klimaat. Met deze Voorjaarsnota „schieten we niets op”, zegt Hans Vijlbrief (D66). Pieter Grinwis (ChristenUnie) ziet „instant oplossingen voor dingen die even een warm gevoel geven, maar op lange termijn ijskoud uitpakken”.

Onderwijs

De breedst gedeelde ergernis zijn de extra ingeboekte onderwijsbezuinigingen door de coalitie, terwijl de coalitie al forse bezuinigingsplannen heeft op het onderwijs. De Kamer viel met name over het schrappen van de zogenoemde onderwijskansenregeling, bedoeld om kwetsbare leerlingen te ondersteunen. Met het geld konden klassen kleiner gemaakt worden en onderwijsassistenten worden betaald.

GroenLinks-PvdA is door het vertrek van de PVV uit de coalitie de enige partij die in zijn eentje het kabinet in beide Kamers aan een meerderheid kan helpen. Van der Lee van GroenLinks-PvdA stelt voor om niet alleen de bezuiniging op de onderwijskansenregeling terug te draaien, maar de volledige bezuinigingen op onderwijs van 1,3 miljard euro te schrappen. Dat wil hij betalen door met name belastingen op het bedrijfsleven.

Met een ruime rechtse meerderheid in de Tweede Kamer maakt zijn voorstel weinig kans. Het levert Van der Lee wel een scherpe botsing op met VVD’er Aukje de Vries, die hem verwijt bedrijven in onzekerheid te dompelen. Van der Lee noemt dat „de bekende VVD-riedel”, waarin „de lobby van het bedrijfsleven klakkeloos wordt nagepraat”.

Een financieel minder ingrijpend voorstel om onderwijsbezuinigingen terug te draaien komt van D66, CDA, ChristenUnie, SGP en JA21. Een deel van deze partijen sloot ook in september een deal met de coalitie om onderwijsbezuinigingen deels terug te draaien. Zij baalden toen ze in de Voorjaarsnota zagen dat het kabinet een paar maanden later koos alsnog extra te bezuinigen op onderwijs. Hun probleem is alleen: doordat de PVV niet meer in het kabinet zit, zijn hun zetels niet genoeg om de overgebleven coalitie aan een meerderheid te helpen in de Tweede Kamer.

De vijf richten zich op het schrappen van een kleiner deel van de onderwijsbezuinigingen, waaronder de onderwijskansenregeling. Zij willen dat betalen met hogere kartelboetes en door de AOW-leeftijd drie jaar maximaal te flexibiliseren. Als mensen langer doorwerken, hoeft de overheid ook minder AOW uit te keren.

Ook op deze financiering zijn andere partijen kritisch, maar de coalitiepartijen NSC en VVD lijken welwillender om hierover te praten. Ook GroenLinks-PvdA ziet kansen voor het verbond, als de vijf partijen een ander financieringsplan kunnen bedenken. De oppositiepartijen zeggen nu op zoek te gaan naar alternatieve dekkingen. De partijen hebben nog tot vlak voor de zomervakantie, dan zijn de stemmingen.