Waar blijven de Europese boetes voor big tech?

2 dagen geleden 1

De Europese Commissie worstelt met de timing van besluiten over boetes voor Meta en Apple. Het beboeten van machtige Amerikaanse techbedrijven die zich niet aan de Europese wetten houden is een krachtig politiek signaal. Maar president Trump zal het vrijwel zeker opvatten als een oorlogsverklaring.

De Europese Commissie is in maart 2024 vijf onderzoeken gestart naar Apple, Meta en Alphabet, het moederbedrijf van Google. Bij Meta was dat vanwege de verdenking dat het commercieel gebruik maakt van persoonsgegevens van gebruikers van WhatsApp, Instagram en Facebook, zonder een serieus alternatief te bieden aan gebruikers die bijvoorbeeld geen profilering en gepersonaliseerde advertenties willen krijgen. Apple wordt er onder meer van verdacht iPhone-gebruikers weg te houden van concurrenten. De verdenkingen zijn openbaar gemaakt om bedrijven een kans te geven hun werkwijze aan te passen. Dat hebben ze het afgelopen jaar in beperkte mate gedaan, maar volgens het onderzoeksteam van de EC nog onvoldoende.

De boetes zullen naar verwachting niet al te hoog uitvallen, wat escalatie van de handelsoorlog met de VS kan dempen

Inmiddels is het in een zaak tegen Meta en een tegen Apple tijd voor de volgende stap: boetes. Die kunnen oplopen tot tien procent van de wereldwijde omzet van de bedrijven. De omzet van Meta was in 2024 ruim 164 miljard dollar en van Apple 390 miljard dollar. Potentieel gaat het om forse boetes, waarvan vrijwel vaststaat dat ze zullen worden aangevochten via de rechter. Dat gebeurde in het verleden ook en dat waren moeilijke trajecten.

De advocaten van de EC staan daarbij tegenover de bestbetaalde advocaten ter wereld. Het doembeeld voor de EC is de Qualcomm-zaak, waarbij mededingingscommissaris Vestager na jaren procederen flink moest inbinden door vormfouten. Qualcomm is een producent van modems voor mobiele netwerken die ervan werd beschuldigd zijn dominante marktpositie te misbruiken.

Op de boetebesluiten voor Meta en Apple wordt al maanden gewacht. Ze liggen op de plank en zijn tot in de details nagelopen. Toch zijn ze nog steeds niet gepubliceerd, hoewel de EC zichzelf 25 maart als deadline had gegeven. De door de regering-Trump ontketende handelsoorlog maakt de timing uiterst precair. „Het technische werk aan bepaalde dossiers is voltooid”, bevestigde een woordvoerder van de EC woensdag desgevraagd tijdens een persconferentie in Brussel.

Big tech is wel érg groot

De dominante positie van de grote Amerikaanse techbedrijven is problematisch. Ze zijn zó groot dat andere bedrijven geen eerlijke kans krijgen iets op te bouwen. Ook in andere delen van de wereld en in de Verenigde Staten zelf lopen daarom mededingingszaken tegen hen. Die kunnen er toe leiden dat grote techbedrijven moeten worden opgesplitst. Google moet bijvoorbeeld mogelijk de tak afsplitsen die gebruikersdata verhandelt en advertentieruimte veilt. Meta moet misschien WhatsApp of Instagram verkopen. De onderzoeken daarnaar begonnen al onder de vorige regering-Trump. Onder Biden kreeg die aanpak vaart en politieke steun.

Dat ligt nu anders. Sinds de verkiezing van Trump voelen de bazen van grote techbedrijven juist politieke rugdekking in hun verzet tegen buitenlandse regels die hun expansie hinderen. Op 21 februari publiceerde de regering-Trump een memorandum waarin staat dat boetes en belastingen kunnen worden beschouwd als afpersing en het hinderen van Amerikaanse innovatie, waarop zal worden gereageerd met tegenmaatregelen. De Europese wetten voor de digitale wereld, de Digital Markets Act (DMA) en de Digital Services Act (DSA), worden met naam genoemd. Het is een onverhuld dreigement jegens de Europese Unie om niet te handhaven.

Economische orde

Daar wil de Europese Commissie niet voor zwichten. Ze ziet het handhaven van techregels ook als kans om de boodschap af te geven dat in de EU regels worden gehandhaafd. Daarbij geeft het consumenten en bedrijven zekerheid en straalt het uit dat er in de EU een op regels gebaseerde economische orde heerst.

Tijdens een recent bezoek aan Amsterdam benadrukte Henna Virkkunen, de Eurocommissaris voor digitale autonomie, dat de regels in de EU voor iedereen gelden, of een bedrijf nu uit China, Amerika of de EU zelf komt. „Dat moét je ook wel zeggen, anders zijn je regels geen knip voor de neus waard”, zegt Mathias Vermeulen, directeur van AWO in Brussel, een adviesbureau in Brussel voor techzaken.

Zowel de DMA als de DSA én de recentere AI Act zullen gewoon worden geïmplementeerd, zegt een goedgeïnformeerde bron die betrokken is bij de procedures, maar daar alleen op achtergrondbasis vrij over kan praten. „Als je zaken wilt doen in Europa moet je je aan onze waarden houden.”

Bedrijven die dat niet doen en hopen aan handhaving te ontkomen door rugdekking bij Trump te zoeken „misrekenen” zich, zegt hij. Meta heeft meer gebruikers in Europa dan in de VS, vervolgt hij. Die getallen zijn moeilijk te controleren, maar zeker aannemelijk. Europa is een belangrijke markt voor de techbedrijven.

Een van de redenen waarom de bedrijven zich verzetten, is dat de Europese eisen het hart van hun verdienmodel raken. Zo maken ze het moeilijker om data van gebruikers te verzamelen en uit te baten. Ook versterken ze de positie van concurrenten, die bijvoorbeeld een concurrerende app-winkel willen bouwen.

Hoogte van boetes

In Brussel zingt al een tijdje rond dat de hoogte van de boetes zal meevallen. De EC gaat niet meteen voor de maximale tien procent van de wereldwijde omzet. Dat kan worden geïnterpreteerd als een gebaar richting de bedrijven – én als zwichten voor de druk van Trump en zijn techvrienden.

De hoogte van de boetes wordt niet bepaald op basis van het sentiment van een Eurocommissaris, benadrukt dezelfde bron. „We leven niet in een bananenrepubliek. Daar is een hele methodologie voor. Het hangt onder meer af van de duur van de overtreding in de periode dat de wet van kracht was.” De EC is er bovendien op uit dat de techbedrijven hun bedrijfsvoering aanpassen. Daar hebben burgers meer baat bij dan bij het afdwingen van de betaling van miljardenboetes. Hij bevestigt dat de bedragen in it geval niet al te hoog zullen uitvallen en noemt dat „een leuke politieke bijkomstigheid” omdat het verdere escalatie van de handelsoorlog met de VS kan dempen. „Het komt de Europese Commissie wel redelijk goed uit dat de boetes als gevolg van de juridische beperkingen laag uitvallen.”

Inmiddels is de vertraging zover opgelopen dat dit begint op te vallen en in Brussel een veelbesproken onderwerp is geworden. De EC loopt daardoor het risico het tegenovergestelde te bereiken van wat ze wil. Ze komt aarzelend en beïnvloedbaar over, alsof er onderhandelingsruimte is waar die er niet zou mogen zijn. Het ondermijnt de geloofwaardigheid van de Europese Commissie, vindt analist Vermeulen. „Natuurlijk speelt de politieke realiteit mee. Maar juist daarom kan het tijdig afronden van de DMA-zaken een principieel signaal zijn. Door te talmen schiet de Commissie vooral zichzelf in de voet.”