Wanneer wordt Bontenbal echt getest?

De strategie van Wilders is helder. Gebruikmakend van beeldtaal uit het interbellum heeft hij komende maanden één vijand in het vizier: Timmermans. Waar zijn PVV opkomt voor de jonge blonde blauwogige vrouw, zo blijkt uit een poster, daar staat de PvdA voor gerimpelde bruine moeke met een hoofddoek. „Aan U de keuze”, luidt de tekst bij een verkiezingsaffiche dat de Leider maandag rondstuurde. Of hij voortborduurt op de traditie der fascistische dan wel stalinistische reclametechniek, is nog onderwerp van nader onderzoek.

Deze boodschap laat zich niet misverstaan. Yesilgöz is volgens Wilders een onbeduidend factor geworden. Timmermans is nu zijn geliefde vijand. De PVV’er wil de campagne vormgeven met zijn eigen hedendaagse variant op de leuze ‘Mussert of Moskou’ uit 1937.

Deze rolverdeling kan Timmermans electoraal in de kaart spelen. Nu de Partij voor de Dieren verscheurd is nadat de ‘anti-mensdompartij’ Vrede voor Dieren voor zichzelf is begonnen omdat ze geen wapenhulp wil bieden aan het belegerde Oekraïne, kan GroenLinks/PvdA zich opwerpen als de enige linkse partij die de PVV de pas kan afsnijden.

De tweede die door deze polarisatie meer ruimte krijgt, is Bontenbal. Hoe meer hij zich kan presenteren als de redelijkheid zelve, des te meer kans hij maakt om na 29 oktober premier te worden. Als de verkiezingscampagne zich ontwikkelt als een driestrijd, kan Bontenbal de opvolger worden van Jan Peter Balkenende die in 2002, dankzij een niet-aanvalspact met Fortuyn en oog in oog met de verbeten PvdA-lijsttrekker Melkert, de laatste CDA-premier werd.

Volgens onderzoeksbureau Ipsos I&O is Bontenbal met een ruime 6,5 de populairste onder de bekende politici. Qua bekendheid heeft hij echter nog een achterstand in te lopen op Wilders, Timmermans, Yesilgöz en zelfs Baudet of Jetten.

Bontenbal zal daarbij steeds nadrukkelijker worden beproefd. Een deel van de testmomenten zal programmatisch van aard zijn. Buitenlands beleid speelt normaliter geen prominente rol in Nederlandse verkiezingen. Ook de controverse over de kruisraketten had begin jaren tachtig amper effect. Negen maanden na een demonstratie van 400.000 mensen in 1981 – destijds de grootste betoging ooit – wonnen de tegenstanders er slechts drie zetels bij. Dit jaar zijn Gaza en in mindere mate Rusland een factor in de campagne. Steun voor Oekraïne zal geen probleem zijn. Maar het Israëlische geweld in Gaza is van een andere orde. In Nederland voltrekt zich jegens Israël een „paradigmawisseling”, net als in 1972 na de Amerikaanse ‘kerstbombardementen’ op Vietnam, zoals Sjoerd de Jong schreef. Het zal lenigheid van Bontenbal vergen om geloofwaardig positie te bepalen.

Een paar binnenlandse dilemma’s kunnen nog hachelijker uitpakken. Met het advies Kies voor de Toekomst heeft een groep topambtenaren het mes op tafel gelegd. Hun Studiegroep Begrotingsruimte bepleit niet alleen bezuinigingen op zorg en sociale zekerheid, maar ook een grondige hervorming van het belastingstelsel en een verdere fiscalisering van de AOW.

Het CDA, dat zijn verkiezingsprogramma laat doorrekenen door het Centraal Planbureau, kan niet doen of zijn neus bloedt. Politieke conflicten over vermogens- en erfbelasting liggen dus op de loer. Ingrijpen in de AOW kan oude trauma’s doen herleven. In 1994 verloor Bontenbals voor-voorganger Elco Brinkman de verkiezingen mede omdat zijn partij de AOW wilde ‘bevriezen’.

De keuzen die Bontenbal nu moet maken, zijn ingrijpender. Althans, als dit campagnethema’s worden. Zijn Wilders, Timmermans en Yesilgöz bang om hun nieren te laten proeven, dan kan Bontenbal in de luwte verder gedijen: tot aan het Catshuis toe.

Hubert Smeets is journalist en historicus. Hij schrijft om de week op deze plaats een column.