We overschatten vaak hoe boos mensen op ons zijn, maar daar zit een positieve kant aan

We vertrouwen graag op ons gevoel, zeker als het gaat om het lezen van andermans emoties. Een frons, een korte stilte, een iets te snel getypte reactie op WhatsApp: we vullen moeiteloos in wat de ander zal voelen. Maar volgens een nieuwe studie overschatten we die emoties structureel.

Sterker nog: we denken vaak dat de ander veel heftigere emoties ervaart dan het geval is. Vooral als het gaat om negatieve gevoelens, zoals boosheid, verdriet of angst.

In zeven studies met meer dan 2800 deelnemers vonden wetenschappers van de Hebrew University of Jerusalem onder leiding van professor Anat Perry een opmerkelijk consistent patroon: mensen interpreteren emoties van anderen te zwaar. Dat doen ze bij vreemden, maar ook bij naasten en zowel in tekst, zoals op Whatsapp, als in livegesprekken. Toch is dit niet altijd een probleem. Het werkt soms zelfs verrassend positief.

Een evolutionaire reflex

Onderzoeker Shir Genzer legt aan Scientias uit dat het evolutionair voordelen heeft om emoties te overschatten. “Onze bevindingen tonen aan dat onze hersenen de neiging hebben om voorzichtig te zijn als ze de negatieve emoties van anderen interpreteren. Evolutionair gezien is het logisch om aan de veilige kant te blijven en aanwijzingen te overschatten die kunnen wijzen op stress, ontevredenheid of conflict. Zo is het waarschijnlijk beter om te denken dat de ander een beetje bozer is op jou of op iemand anders dan hij in werkelijkheid is, dan om te onderschatten hoe boos hij is. Dit kan leiden tot een versterking van negatieve emotionele signalen als sociale informatie onzeker is.”
Het brein kiest dus liever voor vals alarm dan voor een gemist signaal. Een strategie die, hoe onhandig soms ook, diep geworteld is in onze evolutie.

Genzer vervolgt: “Onderliggende evolutionaire druk heeft de kans vergroot dat mensen gevoelig zijn voor potentiële dreiging. Sociale signalen zoals intense angst, boosheid of stress bij anderen wijzen vaak op situaties die een gevaar kunnen vormen. Evolutionaire druk geeft de voorkeur aan systemen die de meest kostbare fouten minimaliseren. Het missen van negatieve emotionele signalen kan schade veroorzaken, terwijl reageren op een signaal dat minder ernstig blijkt meestal minder kostbaar is.” Met andere woorden: het is beter om een keer te vaak te schrikken dan een keer te weinig.

Beetje overdrijven is goed

Opvallend genoeg blijkt uit het onderzoek dat lichte overschatting van negatieve emoties mensen empathischer maakt. Ze reageren zorgzamer en alerter. En partners van mensen die emoties een beetje overschatten rapporteren juist een hogere relatietevredenheid.  Dezelfde evolutionaire logica gaat dan ook op binnen relaties: “Het missen van negatieve emoties van een partner kan de stabiliteit van de relatie bedreigen. Overschatting kan een evolutionair gevormde bias zijn die sociale banden beschermt”, aldus de onderzoeker.

Maar Genzer is kritisch over een al te rooskleurige interpretatie van de resultaten. “We tonen inderdaad aan dat een gematigde neiging om de negatieve emoties van anderen te overschatten empathie en hechte relaties kan ondersteunen, maar het is lang niet altijd gunstig. De effecten hangen af van zowel de mate als de context. Extreme overschatting van emoties houdt juist verband met minder relatietevredenheid.”

Te gestreste politieagenten

Ze schetst vervolgens situaties waarin het misgaat. Zo kan iemand die angstig is, ook op basis van een milde overschatting al snel in een vicieuze cirkel van zorgen terechtkomen. En in conflictsituaties kan het zelfs gevaarlijk worden: “Denk aan politieagenten die te gestrest zijn als ze proberen demonstraties in de hand te houden. Zelfs een gematigde neiging om negatieve emotionele signalen te overschatten kan ertoe leiden dat agenten de situatie als gevaarlijker ervaren dan ze werkelijk is, wat kan leiden tot voortijdige of overdreven interventies waardoor het conflict nog erger wordt.” Het is een belangrijke nuance: wat in intieme relaties een buffer kan vormen, kan in maatschappelijke situaties juist bijdragen aan escalatie.

Culturele verschillen

Het onderzoek dat in Nature Communications is verschenen, is uitgevoerd in Israël, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, maar vermoedelijk is het behoorlijk universeel gedrag. “We observeerden een neiging tot overschatting van de negatieve emoties van anderen in meerdere landen en bij zowel vrouwen als mannen. Dit suggereert dat de bias niet beperkt is tot één culturele of demografische groep, althans binnen de Westerse context die wij onderzochten.”

Toch waarschuwt Genzer dat dit slechts een beginpunt is. Emotionele expressie verschilt wereldwijd sterk. Ook persoonlijkheidsverschillen kunnen een rol spelen, denkt ze:
“Eigenschappen die verband houden met angst of sociale gevoeligheid evenals verschillende hechtingsstijlen kunnen beïnvloeden hoe sterk mensen de negatieve emoties van anderen overschatten.”

En dan is er nog de digitale werkelijkheid

In een wereld waar emoties vaak via een scherm worden geuit, verschuift het hele speelveld. Genzer benoemt dit scherp: “Digitale communicatie verandert de regels. Sociale mediaplatforms versterken emotioneel extreme inhoud. Als mensen al de neiging hebben emoties te overschatten kan dat snel escaleren met algoritmen die woede of hoge emotionele intensiteit bevoordelen.”

Milde frustratie wordt dan al snel gelezen als woede. De gereconstrueerde emotie escaleert sneller dan de oorspronkelijke en online-interacties vinden vaak zonder directe correctie plaats. “Zodra een emotie online wordt geïnterpreteerd, blijft die vaak lang hangen. In de digitale ruimte kan overschatting zo bijdragen aan misverstanden en onnodige escalatie.”

Een klein beetje overschatting van emoties is niet erg. Het kan zelfs relaties verbeteren, maar de situatie en de context zijn belangrijk: te veel overschatting kan relaties, samenlevingen en digitale discussies compleet uit balans brengen.

We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Hoe gelukkig moet je zijn om gezond te zijn?en Voorkeur voor actiefilms? Dan ben je waarschijnlijk gevoeliger voor sterke negatieve emoties zoals angst en woede. Of lees dit artikel: Je kunt beter even tot tien tellen: woede is écht slecht voor je hart.

Uitgelezen? Luister ook eens naar de Scientias Podcast: