Zee-egelsoort in de buurt van de Canarische Eilanden legt vanuit het niets massaal het loodje

Vanwege een nog onbekende oorzaak zijn in 2022 en 2023 enorm veel zee-egels omgekomen rond de Canarische Eilanden.

Het gaat om de zee-egelsoort Diadema africanum die rondom de Canarische Eilanden en ook in de buurt van Madeira te vinden is. Onderzoekers zien dat de soort na een massale sterftegolf nu op een historisch dieptepunt zit, met lokale plekken waar ze volledig dreigen uit te sterven. Wat dat gaat betekenen voor het leven onder water is nog niet helemaal duidelijk, maar de gevolgen kunnen groot zijn. De resultaten zijn te vinden in Frontiers in Marine Science.

Kale vlakten

Zee-egels leiden een grazend bestaan: ze knabbelen aan zeewier en zeegras en houden zo algenpopulaties in toom. Dat kan ruimte geven aan organismen die niet snel groeien, zoals koralen en sommige kalkalgen. Tegelijk zijn zee-egels ook voedsel voor veel andere dieren, van vissen en kreeftachtigen tot zeesterren en zeezoogdieren.

Toch zijn zee-egels ook niet ‘onschuldig’ te noemen: als hun natuurlijke vijanden verdwijnen kunnen zee-egels juist té talrijk worden. Dan schrapen ze rotsen soms bijna helemaal kaal. Zulke gebieden worden ook wel ‘urchin barrens’ genoemd: kale zones waar bijna niks meer kan groeien.

Helaas is het ontstaan van zulke ‘urchin barrens’ de afgelopen jaren te vaak voorgekomen. Rond de Canarische Eilanden namen de aantallen sinds het midden van de jaren zestig toe. Tussen 2005 en 2019 waren er zelfs pogingen om D. africanum biologisch onder controle te krijgen, helaas met geen blijvend succes.

Massale uitsterving

Juist daarom is het opvallend wat er nu gebeurt rondom de Canarische Eilanden. In februari 2022 zag een onderzoeksteam iets nieuws: zee-egels bij La Palma en La Gomera legden vanuit het niets massaal het loodje. Later dat jaar schoof die sterftegolf oostwaarts door de eilandengroep. De dieren bewogen steeds minder, reageerden nauwelijks nog op prikkels en verloren vervolgens hun weefsel en stekels. Daarna stierven ze.

Bioloog Iván Cano, van de Universiteit van La Laguna, vertelt: “We laten zien hoe er een massa-sterfte plaatsvond en hoe hard die de populaties van D. africanum op de Canarische Eilanden en Madeira trof in 2022 en 2023. Rond ongeveer dezelfde tijd zagen we dat ook andere Diadema-soorten stierven in onder meer het Caribisch gebied, de Middellandse Zee, de Rode Zee en delen van de Indische Oceaan.”

De onderzoekers herkenden het beeld vanwege eerdere sterftegolven op andere plekken. De uitbraak van 2022 bleek anders. Na eerdere sterftegolven herstelden sommige populaties zich verrassend snel. Nu leek dat herstel uit te blijven. Sterker nog: in 2023 volgde een tweede golf.

Nieuwe aanwas

Om de impact van die sterftegolven goed te meten telden de onderzoekers zee-egels op 76 locaties verspreid over de zeven hoofdeilanden. Dat deden ze tussen de zomer van 2022 en de zomer van 2025. Naderhand vergeleken ze de resultaten met oudere gegevens. Ook vroegen ze professionele duikers om door te geven hoe talrijk de zee-egels waren op hun vaste duikplekken.

Daarna deden ze nog een tweede telling met als doel om de nieuwe aanwas in kaart te brengen. Ze vingen rond de jaarlijkse paaitijd in september 2023 larven op vier plekken aan de oostkust van Tenerife en keken vervolgens enkele maanden later of er jonge dieren te vinden waren op de ondiepe rotsbodems.

Het beeld was somber. “Onze analyses laten zien dat de huidige aantallen op de Canarische Eilanden op een absoluut dieptepunt zitten”, zegt Cano. Op La Palma daalden de aantallen sinds 2021 met 74 procent. Op Tenerife was dat zelfs 99,7 procent. Op de oostkust van Tenerife lijkt de voortplanting bijna tot stilstand te zijn gekomen: er werden nauwelijks larven gevonden en de onderzoekers zagen geen jonge zee-egels in de onderzochte leefgebieden.

Oorzaak onbekend

De onderzoekers hebben geen flauw idee wat de sterftegolven veroorzaakt. In het verleden zijn elders in de wereld zulke sterftegolven in verband gebracht met piepkleine eencellige parasieten uit het geslacht Philaster. Eerdere sterftegolven rondom de Canarische Eilanden werden soms veroorzaakt door de amoebe Neoparamoeba branchiphila. Wat deze keer de zee-egelsoort D. africanum zo effectief weet te raken is echter nog volledig onbekend.

Cano blijft voor nu dan ook voorzichtig: “Zonder verder onderzoek kunnen we niet zeggen hoe en of er een ziekteverwekker aanwezig is. Het zou namelijk ook kunnen dat klimaatverandering een rol speelt.” Het team laat weten dat het nog onzeker is hoe de situatie zich verder ontwikkelt. Tot nu toe lijken zee-egelpopulaties in Zuidoost-Azië en Australië veilig, maar een verdere verspreiding is niet uit te sluiten.

We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Nieuwe doejongsoort laat zien dat er al 21 miljoen jaar lang zeegras te vinden is in de Perzische Golf en Zee-egels stofzuigen de bodem en hebben de tijd van hun leven, terwijl andere zeedieren wegkwijnen . Of lees dit artikel: Zeeleven in groter gevaar dan gedacht: menselijke invloed bereikt zelfs ongerepte gebieden .

Schrijf je in voor de nieuwsbrief! Ook elke dag vers het laatste wetenschapsnieuws in je inbox? Of elke week? Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief!

Uitgelezen? Luister ook eens naar de Scientias Podcast: