Bolivia rekent na twee decennia af met linkse machtspartij

Na twintig jaar bijna onafgebroken links bestuur hebben Boliviaanse kiezers zondag een flinke ruk naar rechts gemaakt. Dat er bij de presidentsverkiezingen een einde zou komen aan de heerschappij van de regerende Movimiento al Socialismo (MAS) was vooraf al duidelijk: rechtse oppositiepartijen konden gaan profiteren van de grote onvrede onder de bevolking over het links-nationalistische beleid dat heeft geleid tot een van de ergste economische crises in het land in jaren.

Toch was het zondagavond een grote verassing dat oud-burgemeester en senator Rodrigo Paz (57) van de christen-democratische partij (PDC) met 32 procent als koploper doordrong tot de tweede ronde. Op de tweede plek belandde oud-president Jorge ‘Tuto’ Quiroga (65) van de centrum-rechtse coalitie Alianza Libre, met 26 procent. De tweede, beslissende ronde tussen beide centrum-rechtse kandidaten is op 19 oktober.

Rodrigo Paz kreeg bijna een derde van de stemmen, terwijl hij in de peilingen rond de 8 procent was blijven steken. Peilers hadden vooraf een nek-aan-nek-race voorspeld tussen de steenrijke zakenman Samuel Doria Medina en ex-president Quiroga. Peilingen zitten er in Bolivia vaker naast en dit jaar was een groot deel van de kiezers zwevend.

Het wantrouwen in de oude politiek, zowel jegens linkse kandidaten als jegens de rechtse oppositie, heeft er volgens analisten toe bijgedragen dat Paz ‘uit het niets’ kon doorbreken. De senator uit zuidelijk Tarija is een relatief nieuw gezicht en komt niet uit de gevestigde politieke orde.

Uit de eerste uitslagen werd duidelijk dat Paz het goed deed in volkswijken en onder armere Bolivianen, vooral in de grootste overwegend inheemse stad, El Alto, boven hoofdstad La Paz. En daarmee lijkt Paz ook de traditionele MAS-stemmers voor zich te hebben gewonnen. In Bolivia wordt wel gezegd dat de kandidaat die El Alto voor zich weet te winnen, de verkiezingen wint. De rechtse zakenman Doria Medina, die derde werd, sprak zondagavond al zijn steun uit voor Paz.

Buitenlandse investeerders

De volgende president zal het Zuid-Amerikaanse land uit het economische slop moeten trekken. Met een inflatie van 25 procent op jaarbasis en een grote brandstofschaarste is de economische crisis het belangrijkste onderwerp tijdens deze verkiezingen en zijn de verwachtingen over de toekomstige president hoog.

Zowel Paz als Quiroga houdt er meer kapitalistische, neoliberale standpunten op na. Beiden zijn voorstanders van het aantrekken van buitenlandse bedrijven en investeringen voor het exploiteren van de gas- en lithiumreserves, die tijdens de MAS-regering genationaliseerd werden.

In zijn campagne richtte Paz zich daarnaast op het herverdelen van geld van de overheid, een kleiner ambtenarenapparaat dan het geldverslindende apparaat van de MAS, en een soepeler toegang tot kredieten voor kleine ondernemers. Ook belooft hij de corruptie aan te pakken. De slogan waarmee Paz de verkiezingen in ging luide: „Kapitalisme voor iedereen, niet slechts voor enkelen”, verwijzend naar de corruptie in de partijtop van de MAS.

Rodrigo Paz komt uit een politiek nest en werd niet in Bolivia maar in Spanje geboren, in Santiago de Compostela. Zijn vader Jaime Paz Zamora werd vervolgd tijdens de militaire dictatuur, waarna hij met zijn familie naar Spanje vluchtte, waar zijn zoon Rodrigo werd geboren. Paz sr. werd later nog president van Bolivia, tussen 1989 en 1993.

Nu twee centrum-rechtse kandidaten het tegen elkaar gaan opnemen in de beslissende ronde, maakt Bolivia sowieso een ruk naar rechts. Het land volgt daarmee de trend in een aantal andere Zuid-Amerikaanse landen, die recentelijk van links naar rechts bestuur gingen, zoals Ecuador en Argentinië.

De verwachting is dat door de machtswisseling Bolivia de banden met de VS hechter kunnen worden. De laatste twintig jaar versterkten oud-president Evo Morales en diens MAS juist de banden met China en Rusland.

Rol Evo Morales uitgespeeld

Met deze verkiezingen komt een einde aan het tijdperk van de MAS, maar ook aan de politieke macht van Morales. Hij kan nog slechts rekenen op zijn groepje trouwe aanhang van campesinos en cocaboeren in zijn eigen vesting in de Chapare, het tropische deel van Bolivia met een florerende cocateelt. De kandidaat van de door interne verdeeldheid verscheurde MAS kwam niet verder dan 3 procent.

Morales zelf was uitgesloten van deelname na een uitspraak van het Hooggerechtshof dat hij al aan het maximumaantal termijn zit. De ex-president had opgeroepen om uit protest hiertegen een ongeldige stem uit te brengen. In de voorlopige uitslag blijft die zogeheten voto nulo steken op circa 10 procent.

Morales boekte aan het begin van zijn presidentschap (2006-2019) successen door de gasrijkdom eerlijker te verdelen, maar zijn bewind werd gaandeweg autoritairder. Het liep af toen hij in 2019 het land moest ontvluchten, nadat hij via vermoedelijke stembusfraude aan de macht probeerde te blijven en steun van politie en leger verloor. Na zijn terugkeer uit ballingschap bleef hij stoken in de nationale politiek en begon justitie een rechtszaak tegen hem wegens veronderstelde verkrachting van een minderjarig meisje.

Lees ook

Verschanst in zijn eigen vrijstaatje blijft Evo Morales dromen van de macht in Bolivia

Hoewel de eerste inheemse president uit de geschiedenis van Bolivia een onuitwisbare invloed gehad op het groeiende zelfbewustzijn van de inheemse bevolking, werd hij zo ook een klassieke voorbeeld van hoe macht kan corrumperen. Grote vraag in opmaat naar de tweede kiesronde is wat de nog altijd invloedrijke oud-leider na gaat doen, met zijn trouwe aanhang met wie hij zich ophoudt in de Chapare. Accepteert Morales dat zijn politieke rol is gespeeld, of zal hij zijn aanhangers oproepen tot demonstraties en wegblokkades zoals de afgelopen jaren vaker gebeurde?