De kieskaart wordt het nieuwe slagveld tussen Democraten en Republikeinen

8 uren geleden 1

De slag om Texas lijken ze te verliezen, maar voor Democraten is de oorlog pas net losgebarsten. In de Texaanse hoofdstad Austin begint deze woensdag een wetgevend proces dat grote landelijke gevolgen kan krijgen. Door kiesdistrictsgrenzen in hun voordeel te hertekenen, willen de in Texas machtige Republikeinen vijf extra zetels voor zichzelf afdwingen in het landelijke Huis van Afgevaardigden.

Democraten poogden dit de afgelopen twee weken te beletten door de zuidelijke staat te ontvluchten, zodat er geen quorum was. Onder dreiging van juridische vervolging en na duizenden dollars aan absentieboetes zijn ze dit weekeinde toch teruggekeerd. Van de gouverneur hebben ze politiebegeleiding gekregen, zodat ze niet opnieuw kunnen vluchten. Zo willen de Republikeinen alsnog hun nieuwe, partijdige plattegrond door het deelstaatparlement loodsen.

Toch hebben de Democraten met hun vluchtstunt wel íets bereikt: de strijd om de Texaanse kieskaart is naar een landelijk toneel getild. In meerdere staten waar juist Democraten de macht hebben, dreigen zij nu óók via zogeheten gerrymandering de electorale kansen van hun eigen partij te verbeteren. Zoals Republikeinen in door hen bestuurde staten óók nog snel de kaarten willen hertekenen. Met vijftien maanden tot de eerstvolgende Congresverkiezingen, in november 2026, dreigt zo een domino-effect van partijdige ingrepen in kieskaarten door heel de VS.

1 Waarom speelt de strijd om de kieskaarten juist nu op?

De Republikeinen in Texas geven gehoor aan een oproep van ‘hun’ landelijke partijleider, president Donald Trump, om extra zetels te ‘regelen’. Zijn regering kan nu nog bogen op meerderheden in zowel Huis als Senaat, maar het is gebruikelijk dat de partij van de zittende president tijdens Congresverkiezingen halverwege diens termijn zetels verliest. Als daarbij een van beide kamers verloren gaat, wordt het doorvoeren van betekenisvolle wetgeving lastig.

Zeker een president die, zoals Trump, niet meer op kan voor een volgende termijn, geldt dan als ‘lame duck’, ofwel aangeschoten wild. Trump kent die dynamiek uit eigen ervaring: tijdens zijn eerste presidentschap (2017-2021) verloor zijn partij bij de midterm-verkiezingen van 2018 de controle over het Huis van Afgevaardigden, waarna daar een afzettingsprocedure tegen hem opgestart konden worden.

Om de reeds flinterdunne Republikeinse meerderheid in het Huis te verdedigen, roept Trump partijgenoten in ‘rode’ staten op om extra afgevaardigden te vinden via gerrymandering. Dit naar eigen voordeel hertekenen van de kieskaart is een eeuwenoude praktijk in de VS. Ook in Democratische staten zijn districtsgrenzen soms partijdig getrokken, maar de laatste decennia zijn vooral Republikeinen hier steeds schaamtelozer en effectiever in geworden. Het is ongebruikelijk om dit halverwege een decennium te doen: doorgaans worden de kaarten na elke tienjarige volkstelling hertekend.

Als volkrijkste staat heeft Texas de meeste districten om in Trumps voordeel te hertekenen en gouverneur Greg Abbott toont graag zijn loyaliteit aan de president. Toen de Democratische volksvertegenwoordigers begin augustus op de vlucht sloegen, escaleerde hij het conflict gretig door te dreigen politie en justitie op hen af te sturen.

2 Wat willen de Democraten hier tegenin brengen?

De Democratische partijleiders in Washington blijven ruim een half jaar na Trumps terugkeer in het Witte Huis zoeken naar een effectieve vorm van oppositie. Enkele jaren geleden introduceerde de partij wel wetgeving om de kiesdistrictsgrenzen voortaan door onpartijdige commissies te laten trekken, zoals in sommige staten al gebeurt. Dat voorstel kreeg echter nul Republikeinse steun en maakt nu al helemaal geen kans meer. Dit gebrek aan een landelijk antwoord komt bij veel Democratische kiezers hopeloos naïef over.

We moeten vuur met vuur bestrijden

Democratische gouverneurs zien hierdoor een uitgelezen kans om te tonen dat zij het gevecht met Trump juist niet schuwen. Ze stelden hun staat open als ballingsoord voor de uit Texas gevluchte Democraten of verklaren strijdbaar: „We zijn in oorlog”. Enkele van deze gouverneurs worden niet toevallig veel genoemd als kanshebbers voor de Democratische presidentskandidatuur in 2028.

Vooral de ambitieuze gouverneur Gavin Newsom van Californië werpt zich zichtbaar op als leider van het anti-Trump-verzet. Vorige week lanceerde hij het plan om ook de Californische kaart te hertekenen, mochten de Republikeinen daadwerkelijk vijf Texaanse zetels pakken. „We moeten vuur met vuur bestrijden.” In Californië is de wet echter strenger dan in Texas: voordat Newsom en de Democraten hun vergeldingsdreigement kunnen inlossen, moeten ze eerst een referendum over deze kwestie houden (en winnen). Die ingelaste stembusgang kan in november dit jaar worden gehouden.

Illinois – een andere Democratische staat met een gouverneur met mogelijk presidentiële ambities – kan eveneens terugslaan. De huidige kaart geeft de Democraten echter al groot electoraal voordeel; het kan al lastig worden om één zetel extra te regelen.

In Maryland bepleiten prominente Democraten ook terug te slaan en in New York werken ze aan een plan om de Texaanse manoeuvre te ‘neutraliseren’. Ook in deze laatste staat gelden daarbij wettelijke obstakels, die afgevaardigden zouden kunnen omzeilen, maar dit zou pas helpen bij de Congresverkiezingen van 2028.

3 Wat kunnen de Republikeinen hier weer tegen doen?

Naast gangmaker Texas zijn er meer staten die Trump te hulp willen schieten – zij het niet met vijf zetels in één klap. Het gaat dan om Missouri, dat een kiesdistrict rond de grote stad Kansas City kan hertekenen. Ohio, dat vanwege een eigenaardigheid in zijn eigen wet in opmaat naar 2026 sowieso zijn kaart al moest hertekenen en waar mogelijk ook één zetel is te oogsten voor Trumps partij. En om Kansas, Florida en Indiana. De hertekenplannen in deze staten zijn nu nog niet heel concreet.

4 Komen de Republikeinen en Trump hier zomaar mee weg?

Eerder deze eeuw verloor de Witte Huis-partij bij midterms regelmatig tientallen zetels in het Huis. De laatste cycli zijn die verliezen kleiner geworden: er zijn steeds minder ‘paarse’ Huis-zetels, waar zowel een Democraat (blauw) als een Republikein (rood) kans maakt. Verkiezingen leveren steeds vaker een dubbeltje-op-zijn-kant-uitslag op. De huidige Republikeinse marge is met drie zetels nu al flinterdun. Helemaal met eventuele extra Californische zetels op zak, hebben Democraten in 2026 nog altijd kans op een (krappe) meerderheid.

Trump blijft ondertussen twijfel zaaien over betrouwbaarheid van verkiezingen én pogingen doen het kiesstelsel in Republikeins voordeel aan te passen. Deze week nog opperde hij het stemmen per post aan te pakken. Een dreigement waarvan onduidelijk is hoe hij dit wil waarmaken, omdat niet zijn federale regering, maar de staten de stembusgang organiseren.

Toch kan de ongebruikelijke en ongegeneerde manipulatie zich volgend jaar ook tegen de president en zijn partij keren. Mochten Amerikanen in de tussentijd teleurgesteld raken over Trumps beleid, dan kan het opzichtig wegdrukken van tegenstemmen ontevreden kiezers juist extra motiveren om naar de stembus te gaan.