Deze misleidende tactiek laat nepnieuws lijken op écht nieuws

Je zou denken dat betrouwbare nieuwsbronnen een stevige muur vormen tegen misinformatie. Maar wat als juist deze bronnen onbedoeld worden gebruikt om misleidende verhalen een vleugje geloofwaardigheid te geven?

Een team van onderzoekers van Northeastern University, Duke University, Harvard University en University of Maryland besloot te onderzoeken hoe sociale media-gebruikers gebruikmaken van mainstream nieuwsartikelen om misinformatie te verspreiden. Ze analyseerden drie jaar aan Twitter-data, van mei 2018 tot november 2021, van meer dan 450.000 Amerikaanse accounts. Ze richtten zich daarbij op zogeheten co-sharing patronen. Dat betekent dat ze keken naar gebruikers die zowel artikelen van dubieuze bronnen als van gerenommeerde media delen. Zo konden ze achterhalen hoe betrouwbare artikelen worden ingezet om misleidende boodschappen te versterken.

Verhalen uit artikelen plukken
De wetenschappers gebruikten geavanceerde tekstanalyse om hun onderzoek uit te voeren. Hiermee haalden ze zogenoemde narratieve structuren uit de artikelen: simpele wie-doet-wat-met-wie-verbanden, zoals “vaccins veroorzaken bijwerkingen” of “stemmen per post leiden tot fraude”. Door deze verhaallijnen te vergelijken, zagen ze hoe misleidende ideeën zich nestelen in betrouwbare bronnen.

De wetenschappers hielden ook rekening met hoe populair bepaalde artikelen waren, zodat de resultaten niet werden vertroebeld door een paar virale hits. Wat bleek? Mainstream artikelen die vaak samen met nepnieuws worden gedeeld, bevatten veel meer misleidende elementen, gemiddeld 2,2 procent van de verhaallijnen, dan vergelijkbare artikelen die niet op die manier rondgaan (1,3 procent).

Twee sprekende voorbeelden
De onderzoekers zoomden in op twee hete hangijzers: COVID-19 vaccinaties en vermeende verkiezingsfraude in 2020. Daarbij ontdekten ze drie veelgebruikte trucs. Zo werd er handig gebruikgemaakt van misleidende koppen. Een artikel van The Washington Post met de titel “Gevaccineerde mensen vormen nu meerderheid van COVID-sterfgevallen” werd bijvoorbeeld gretig gedeeld door anti-vaccinaccounts. Hoewel het artikel zelf de juiste nuance bood, werd de kop uit zijn verband gerukt. Ook doken er plots oude berichten op: verhalen over vaccinproblemen uit 2015 en 2017 verschenen opnieuw in 2020, nu ingezet om twijfel te zaaien over COVID-19-vaccins. Tot slot zagen de onderzoekers dat deze strategieën helpen om een groter publiek te bereiken. Artikelen die samen met nepnieuws worden gedeeld, belanden bij veel meer mensen. Gebruikers die alleen mainstream nieuws verspreiden, hebben gemiddeld 45 volgers, terwijl accounts die vooral nepnieuws delen het met 23 volgers moeten doen.

Een wake-up call voor journalisten
Dit alles laat zien dat misleidende verhalen een veel breder podium krijgen dan je op basis van alleen nepnieuws zou denken. De onderzoekers, die hun werk publiceerden in het vakblad Nature Human Behaviour, hopen dat hun methodes journalisten helpen. Door niet alleen te letten op de feiten, maar ook op hoe hun woorden kunnen worden verdraaid, kunnen nieuwsredacties misbruik van hun verhalen beter voorkomen.

Beperkingen en vervolgonderzoek
Natuurlijk zitten er ook wat haken en ogen aan het onderzoek. Zo keken de onderzoekers alleen naar de inhoud van de gedeelde artikelen, maar niet naar de tekst die gebruikers zelf erbij schreven op sociale media. En juist die bijschriften kunnen veel zeggen over de bedoeling achter een share. Een ander punt: hun methode om verhalen uit teksten te halen werkt op zinsniveau. Dat betekent dat bredere context, bijvoorbeeld als een bewering in de ene zin wordt gedaan en in de volgende weer wordt ontkracht, soms verloren gaat.

Er is nog een interessant detail: misschien delen sommige mensen die artikelen juist om ze te bekritiseren, en dus niet om misinformatie te verspreiden. Volgens een steekproef van 100 willekeurige tweets komt dat ‘delen om af te kraken’ niet vaak voor, maar verder onderzoek zou dat beter moeten uitpluizen. Ten slotte focuste het onderzoek uitsluitend op externe links die op Twitter werden gedeeld. Misleidende beweringen circuleren echter vaak ook zonder externe referenties, wat betekent dat een deel van het misinformatie-landschap buiten het bereik van deze methode valt.