Een groeiend gevaar: ravijnen bedreigen inwoners van Congolese steden

In steden in de Democratische Republiek Congo ontstaan door hevige regenval duizenden grote ravijnen. Huizen worden daarin meegesleurd, waardoor naar schatting jaarlijks meer dan 12.000 Congolezen hun woonplek verliezen.

Nieuw onderzoek, gepubliceerd in Nature, bekeek dit onderschatte verschijnsel. De onderzoekers van KU Leuven en de Université Officielle de Bukavu pleiten nu voor meer bewustwording, betere stadsplanning en infrastructuur.

Ontstaan en gevolgen

Ravijnen zijn grote, diepe geulen die ontstaan wanneer regenwater zich met grote kracht een weg baant door de bodem. Zo schuurt het water een gleuf in de aarde. In stedelijke gebieden zijn ze een ernstig probleem, omdat huizen, wegen en infrastructuur wegspoelen. De gevolgen zijn vaak groot, zo bleek tijdens een zware regenval in Kinshasa in 2022. Hierbij eisten meerdere ravijnen tientallen mensenlevens.

“Toch blijft het probleem onder de radar en blijven steden uitbreiden in erosiegevoelig gebied”, zo vertelt onderzoeker Matthias Vanmaercke. “Met ons onderzoek willen we het gevaar van dit groeiende probleem aankaarten en pleiten voor meer preventie via betere stadsplanning en infrastructuur én voor erkenning van deze ravijnen in internationale rampenplannen.”

3,2 miljoen mensen wonen in risicogebied

In 26 steden in Congo vond het team van Congolese en Belgische onderzoekers in totaal 2922 stedelijke ravijnen die ontstonden door een combinatie van zware regenval, ondoordachte urbanisatie en een gebrekkige infrastructuur. Aan de hand van satellietbeelden en bevolkingsdata berekenden ze dat deze ravijnen tussen 2004 en 2023 ongeveer 118.600 mensen uit hun woning hebben verdreven. Sinds 2020 is dat opgelopen tot gemiddeld 12.200 mensen per jaar.

Door verdere analyses kon het team ook de belangrijkste risicogebieden in kaart brengen. De studie biedt zo voor het eerst een systematisch beeld van de omvang en verspreiding van deze erosieproblemen in een volledig land.

“Ons onderzoek toont voor het eerst aan dat deze ravijnen geen uitzonderlijke incidenten zijn. Ze zijn een structureel en snel groeiend probleem”, zegt Vanmaercke. “In Congo alleen al wonen nu 3,2 miljoen mensen in risicogebied. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met het aantal mensen dat risico loopt om getroffen te worden door aardverschuivingen of overstromingen. Ravijnen zijn een ander soort gevaar waar nog maar zelden rekening mee wordt gehouden.”

Onderschat en groeiend probleem

“Waarschijnlijk zullen de risico’s en gevolgen blijven stijgen door de aanhoudende verstedelijking en klimaatverandering”, stelt Vanmaercke. De ravijnen ontstaan meestal in arme wijken op steile hellingen met zandige bodems. Door het gebrek aan ruimtelijke planning en waterbeheer stroomt regenwater ongecontroleerd af, wat de erosie in gang zet. In veel gevallen breiden de ravijnen zich na een jaar uit en blijven ze bewoners verdrijven.

“Eenmaal gevormd, blijven deze ravijnen tientallen jaren groeien, tenzij er ingegrepen wordt”, voegt Vanmaercke toe. “Voor de lokale bevolking vormen ze een dagelijks probleem en risico. Toch worden ze zelden erkend als ramp of meegenomen in beleid voor rampenrisico’s, wat bijzonder zorgwekkend is.”