Fors hogere celstraffen voor Marokkaanse Nederlanders na ‘schokkende’ moord op advocaat Derk Wiersum

In de weken na de moord op advocaat Derk Wiersum in september 2019 kregen verdachten met een Marokkaanse achtergrond gemiddeld een 71 procent hogere gevangenisstraf dan verdachten zonder migratieachtergrond. Dat blijkt uit onderzoek van de Erasmus Universiteit, Vrije Universiteit en Universiteit van Gotenburg naar vooroordelen binnen de rechtspraak waarbij 37.534 uitspraken in de periode 2014 tot en met 2019  zijn onderzocht.

„Ons onderzoek laat zien dat rechters onbewuste vooroordelen hebben die verbonden zijn aan bepaalde migratieachtergronden”, licht onderzoekertelefonisch toe. „En dat die vooroordelen zich sterker manifesteren na zo’n schokkende gebeurtenis als de moord op Wiersum.”

Het onderzoek, dat gepubliceerd wordt, sluit aan bij een beperkt aantal onderzoeken die vooroordelen binnen de rechtspraak bloot lijken te leggen. Zo bleek afgelopen zomer uit WODC-onderzoek dat verdachten met een migratie-achtergrond zwaarder worden gestraft en dat daarvoor geen verklaring is.

In Nederland werd niet eerder aangetoond dat rechters na een ingrijpende gebeurtenis een etnische groep zwaarder straffen. Uit Hanemaaijers onderzoek blijkt dat verdachten met een Marokkaanse achtergrond (tot de derde generatie) in de weken na de moord op Wiersum een flink hogere gevangenisstraf kregen: gemiddeld drie weken meer. Die hogere straf liet zich overal zien: van drugsdelicten tot doodslag.

Is dit nou discriminatie?

„Het onderzoek laat zien dat sprake is van willekeur en dat rechters vooroordelen hebben over bepaalde migratieachtergronden die sterker worden na zo’n schokkende gebeurtenis. Of dit structurele discriminatie is, kunnen we niet zeggen. Wel dat worden beïnvloed door gebeurtenissen van buitenaf.”

Waarom lichten jullie de moord op Derk Wiersum uit?

„Op zoek naar een criminele stereotypering kom je al snel uit bij de Mocro Maffia. Die wordt zo erg gekoppeld aan migratieachtergrond dat het ons een goed onderzoeksonderwerp leek. De moord op Derk Wiersum was een grote schok in Nederland en minister van Justitie Grapperhaus typeerde de moord al snel als een aanslag op de rechtsstaat.”

Is er een reden dat jullie slechts strafzaken tot vier weken na de moord op Wiersum analyseerden?

„Het effect dat wij onderzoeken doet zich alleen kort na een schokkende gebeurtenis voor, vandaar dat wij keken naar de uitspraken in de eerste vier weken na de moord. Vervolgens hebben we ook gekeken naar de weken daarna en dan blijkt dat het effect na vier weken uitdooft. Straffen zijn dus niet blijvend hoger gebleven voor verdachten met een Marokkaanse achtergrond.„

Dat klinkt positief. Maar uit uw onderzoek komt toch ook naar voren dat Marokkaanse verdachten voor de moord op Wiersum een hogere straf krijgen dan verdachten zonder migratieachtergrond?

„Dat kan inderdaad een teken zijn van bevooroordeeldheid bij rechters, maar dat kunnen wij niet bewijzen. Wij hebben gecorrigeerd voor een scala aan eigenschappen van de zaken zoals recidive en zelfs socio-economische kenmerken zoals waar verdachten wonen en of ze een baan en kinderen hebben. Dan blijkt dat verdachten met een Marokkaanse achtergrond gemiddeld zo’n 5 procent hogere straf krijgen dan verdachten zonder migratie-achtergrond. Dat kan dus samenhangen met bevooroordeeldheid van rechters. Maar het kan ook veroorzaakt worden door iets wat wij niet in data kunnen vatten. Bijvoorbeeld dat ze in de rechtszaal minder berouw tonen of dat ze een advocaat van mindere kwaliteit hebben.”

Voor de moord op Wiersum werd in de door jullie onderzochte periode alleen Giermo B. gearresteerd: iemand zonder Marokkaanse achtergrond. Pas later volgde een lid van de Taghi-familie.

„Dat is inderdaad heel typisch. Het laat zien dat de beeldvorming dat dit ging om een moordaanslag van de Mocro Maffia belangrijk was. Wij hebben een nieuwsanalyse gemaakt en daaruit blijkt dat in de vier weken na de moord veel kranten Marokkaanse migratieachtergrond en criminaliteit in één artikel noemden.”

In Nederland stellen rechters weinig eisen aan de strafmotivering. Ligt daar een oplossing?

„Er ligt in het Nederlandse strafrechtssysteem veel focus op hoe rechters in het vonnis de schuld motiveren. Ik vind dat ook meer belang gehecht zou moeten worden aan de strafmotivering. Uit de gedragseconomie blijkt dat als mensen meer moeten nadenken wat voor beslissing ze nemen – bijvoorbeeld omdat ze die op papier moeten zetten – de beslissing minder onderhevig is aan vooroordelen.”