Fotograaf Paul de Nooijer maakte droomachtige beelden met een surrealistische toon

Het moet een bijzondere bedoening zijn geweest in huize De Nooijer in de jaren tachtig. Voor de foto’s die Paul de Nooijer in die tijd maakte – geënsceneerde taferelen die wel een soort theaterstukjes lijken – werd niet zelden het huis grondig aangepakt. Kamers werden opnieuw behangen, meubels werden versleept en bekleed met exotische stoffen. Vrienden, familie, De Nooijer zelf en zijn vrouw Françoise Neeteson en zoon Menno poseerden als acteurs voor de foto’s.

Zo is er een beeld uit 1984, waarin De Nooijer en Françoise als Tarzan en Jane in hun eigen woonkamer aan tafel zitten, zij in luipaardpakje op een luipaardbank, hij met ontbloot bovenlijf en een schamel lendendoek, aan de muur achter hen een wild bloemetjesmotief. Het is een goed voorbeeld van de fotografie waar De Nooijer zo bekend mee werd: licht surrealistische geënsceneerde beelden, niet zelden met een humoristisch tintje.

Paul de Nooijer is vrijdag 12 december op 82-jarige leeftijd overleden.

Door de intensieve samenwerking van het gezin De Nooijer kan je misschien wel niet altijd spreken van ‘een werk van Paul de Nooijer’. Figureerde de jonge Menno al sinds zijn kindertijd in het werk van zijn vader, sinds de jaren negentig werkten ze als volwaardige creatieve partners samen en maakten ze experimentele kunstinstallaties met fotografie en video.

In de documentaire Het laatste kunstje, een dubbelportret van het duo dat in 2017 werd uitgezonden in Het Uur van de Wolf (NTR), werd duidelijk hoezeer ze daar in hun studio in Zeeland een familiebedrijf vormden. Al bagatelliseerde Françoise haar rol door te zeggen dat ze vooral in veel van de films van haar partner voorkwam omdat ze nou eenmaal voorhanden was. Toch was zij het, die de foto De grasstrijker (1977) nam, die in 2021 werd opgenomen in de eregalerij van Nederlandse fotografie in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Ook weer zo’n surrealistisch beeld waarop een man, Paul de Nooijer zelf, in de woonkamer een stukje gazon staat te strijken met een roze strijkbout.

Droomachtige scènes

Paul de Nooijer werd in 1943 geboren in Eindhoven. Hij volgde daar na zijn middelbare school een opleiding aan de Academie voor Industriële Vormgeving en kreeg via zijn docent Frans Zwartjes interesse in fotografie. Hij werkte een tijd als reclamefotograaf, tot hij zich in de jaren zeventig met behulp van beurzen kon ontwikkelen als fotograaf en al snel ook als filmmaker.

Zijn fotografie had een surrealistisch en magisch-realistisch karakter, met droomachtige scènes in rijk gedecoreerde interieurs, erotische scènes met veel naakt, vaak gemaakt met een groothoeklens, wat nog een extra vervreemdend effect had. In zijn afdrukken koos hij vaak voor een grafische benadering, met veel grijstinten en een grove korrel. Zijn filmstijl, hij maakte vaak experimentele en associatieve video’s zonder narratieve structuur, leende zich goed voor videoclips: De Nooijer maakte in de jaren tachtig twee videoclips met de Golden Earring.

Paul de Nooijer wist al langer dat hij prostaatkanker had. Recente films die hij samen met zoon Menno maakte, stonden in het teken van een terugkijken en een naderend afscheid. Met hun laatste films wilden Paul, Menno en Françoise het taboe over het praten over de dood doorbreken, zo vertelden ze in 2022 in De Filmkrant. Ook presenteerden ze in dat jaar twee boeken over hun oeuvre: Is Heaven Blue? met beelden uit de ruim honderd films die ze maakten, en Is Heaven Red?, met fotografisch werk.