Gedogen geluidsoverlast Schiphol blijkt ‘juridisch kwetsbaar’: eerste gemeente gaat handhaving afdwingen

Het gedogen van overtredingen van geluidsnormen op Schiphol is „juridisch kwetsbaar”, constateert de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). De luchthaven overschrijdt al jaren de wettelijke geluidsnormen en de inspectie gedoogt dit al ruim tien jaar. Bewoners die last hebben van geluidsoverlast kunnen zich hierdoor nergens op beroepen. Waar dit gedogen voorheen nog te verdedigen was, wordt dat nu steeds moeilijker, schrijft de ILT in interne stukken, die zijn vrijgegeven na een beroep op de Wet open overheid (Woo) door milieuorganisaties MOB (Mobilisation for the Environment) en Schipholwatch.

De „juridische kwetsbaarheid” kan de ILT mogelijk al snel in de problemen brengen. De gemeenteraad van Uithoorn besloot afgelopen donderdag unaniem om een handhavingsverzoek in te dienen bij de ILT om het gedogen te stoppen. In de afgelopen tien jaar kwam de geluidsoverlast in Uithoorn ieder jaar boven de wettelijke grens uit, met uitzondering van de coronajaren, toen er veel minder werd gevlogen. Vorig jaar was de geluidsoverlast 20 procent hoger dan wettelijk toegestaan. De gemeenteraad vindt dit niet langer acceptabel.

De ILT schrijft in interne stukken uit december 2023 dat het gedogen bij de rechter moeilijk te verdedigen is. „Garanties uit het verleden gelden niet” en „oude uitspraken”, onder meer van de rechter die voorheen oordeelde dat gedogen was toegestaan, bieden „geen of minder houvast”, schrijft de ILT.

Hoogleraar internationaal en Europees recht Henri de Waele van de Radboud Universiteit onderschrijft de inschatting van de ILT. Op verzoek van NRC bekeek hij de onderbouwing van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat om de ILT te verplichten om te gedogen. Die onderbouwing is volgens De Waele „te mager”: er zijn tal van EU-regels die „met voeten worden getreden” als gevolg van de gedoogsituatie, onder meer op het gebied van mensenrechten en bescherming tegen geluidsoverlast. Hij noemt het „ontgoochelend” dat die regels, bedoeld om burgers te beschermen, niet zijn meegewogen.

Deze rechten, mede in EU-recht verankerd, kan je niet zomaar even op sterk water zetten

‘Halfbakken besluit’

Hoogleraar bestuursrecht Herman Bröring van de Rijksuniversiteit Groningen, die eerder onderzoek deed naar de gedoogsituatie rondom Schiphol, beaamt dat. „De effecten van het gedogen voor omwonenden zijn onvoldoende uitgewerkt.” Hij noemt het een „juridisch zeer gebrekkig en halfbakken besluit”.

Opeenvolgende bewindspersonen gaven de ILT de afgelopen tien jaar de expliciete opdracht om de wettelijke geluidsnormen voor Schiphol niet te handhaven, zodat de luchthaven kon groeien. Voorheen was gedogen nog te verdedigen, omdat er een nieuwe wet in de maak was die de situatie zou legaliseren, bepleitte de ILT. Maar eind 2021, meer dan drie jaar geleden, trok de ILT bij de minister aan de bel, omdat dit „zicht op legalisatie” verdwenen was. De voorgenomen wetswijziging was op de lange baan geschoven en daardoor was het gedogen niet langer houdbaar, aldus de ILT. Gedogen mag alleen kortdurend en in zeer uitzonderlijke gevallen, wanneer er een concreet vooruitzicht is dat het gedogen snel kan stoppen.

Minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) probeerde vervolgens het aantal vluchten te beperken zodat het gedogen zou kunnen stoppen, maar die maatregelen schoof hij onder druk van rechtszaken en lobby voor zich uit, blijkt uit Kamerstukken. De Europese Commissie had Nederland na een intensieve lobby van de luchtvaartsector laten weten dat een zogenoemde ‘balanced approach’-procedure vereist was. Zo’n procedure moeten overheden verplicht doorlopen voordat ze het aantal vluchten mogen beperken.

Eind 2023 schoof Harbers zijn krimpplannen op de lange baan en gaf de Inspectie de opdracht om „tot nader bericht” te blijven gedogen. Omdat er op korte termijn geen nieuwe wet komt waarmee het gedogen kan stoppen, mag dit nu alleen nog na een zogenoemde „nadere belangenafweging”. Daarbij zou sprake moeten zijn van „zwaarwegende belangen die prevaleren boven de belangen van omwonenden”, schrijft de ILT in een interne mail van december 2023.

‘Gedogen kan niet zomaar’

Uit navraag blijkt dat het ministerie bij die belangenafweging zwaar leunt op de vereisten van een ‘balanced approach’. Hoogleraren De Waele en Bröring vinden dat te mager en zeggen dat de grondrechten van omwonenden zwaarder moeten wegen dan de eisen van de ‘balanced approach’. „Deze rechten, mede in EU-recht verankerd, kan je niet zomaar even op sterk water zetten”, zegt De Waele. „De overheid heeft de verantwoordelijkheid om Europese regels die burgers moeten beschermen actief af te dwingen. Gedogen kan dan niet zomaar, zeker niet onder het mom van ‘momenteel te weinig tijd’ of ‘dringende situatie’”. Bröring: „De Europese grondrechten zijn van een hogere orde dan de ‘balanced approach’. Alleen maar kijken naar de ‘balanced approach’ is onvoldoende.”

De Raad van State gaf maandag vergelijkbare kritiek op de plannen van minister Madlener (Infrastructuur en Waterstaat) om deze maand een maximum aantal vluchten in de wet vast te leggen. Volgens de Raad van State is ook bij dit besluit het mensenrecht op een schone en rustige leefomgeving onvoldoende meegewogen.

De rechtbank Den Haag oordeelde vorig jaar dat de staat keer op keer de belangen van Schiphol voorop stelt, om pas daarna te kijken hoe tegemoet kan worden gekomen aan de rechten van omwonenden. „Door het ontbreken van adequate en daadwerkelijk gehandhaafde normen ontbreekt het mensen die overlast ervaren door Schiphol al jarenlang aan effectieve rechtsbescherming”, aldus de rechter. De rechter beval de overheid om binnen twaalf maanden de geldende wet- en regelgeving te handhaven. Het ministerie heeft die deadline niet gehaald en is in hoger beroep gegaan. Het rechterlijk bevel is niet af te dwingen zolang het hoger beroep loopt. Wanneer die zaak wordt behandeld is nog niet bekend.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat beaamt in een schriftelijke reactie dat het gedogen „kwetsbaar” is, maar zegt dat het niet anders kan vanwege de vereisten voor een ‘balanced approach’. De wetswijziging die een einde aan het gedogen moet maken is „voorzien voor 2026”. De ILT kon de afgelopen dagen niet reageren op vragen van NRC.